وب سایت مدرسه نمونه دولتی امام رضا(ع) فومن

سوالات و نکات مهم مطالعات اجتماعی پایه نهم تهران96

سوالات و نکات مهم

کتاب مطالعات اجتماعی پایه نهم

(بخش جغرافیا ) فصل اوّل: سیارۀ ما، زمین

( درس اول گوی آبی زیبا )

(بیشتر سوالات پاسخ دارند - پاسخ بقیه سوالات درس ها را بیابید و بنویسید)

1-اطلاعات امروز انسان در مورد جایگاه زمین در فضا، منظومه شمسی، ستارگان و سیارات چگونه به دست آمده است ؟

با ابزارهایی چونماهواره ، سفینههایفضایی و تلسکوپهایمجهزبهرایانه و ...

2-منظومه خورشیدی دارای چند سیاره است ؟ ( توضیح دهید) 8 سیاره که 4 سیاره نزدیک به خورشید، سطوح سنگی و جامد دارند که به آن ها سیارات درونی می گویند و 4 سیاره دورتر که از گازهای مختلف تشکیل شده اند به سیارات بیرونی معروفند

3- سه تفاوت سیارات درونی و بیرونی منظومه خورشیدی را بیان کنید .

سیارات درونی	سیارات بیرونی
مدار گردش نزدیک خورشید	دورتر از خورشید
جنس و ترکیب سطوح سنگی و جامد	گازهای مختلف
تعداد قمرها کم	تعداد قمرها زیاد

4-جایگاه زمین در منظومه شمسی چگونه است ؟ در بین چهار سیاره نزدیک به خورشید، زمین ( سومین سیاره ) از بقیه بزرگ تر است که در فاصله 150 میلیون کیلومتری خورشید قرار دارد . دانشمندان عمر زمین و منظومه خورشیدی را حدود 5/4 میلیارد سال تخمین زده اند . منظومه خورشیدی از ابری متشکل از گازها و غبارهای بین ستاره ای پدید آمده است .

5-چه تفاوتی بین زمین و سه سیاره دیگر درونی منظومه خورشیدی ( تیر ، زهره و بهرام ) وجود دارد . زمین از بقیه سیاره ها بزرگ تر است .

6- اجرامی که در منظومه خورشیدی وجود دارند را نام ببرید . سیارات ، قمرها ، سیارک ها ، شهاب ها ، شهاب سنگ ها و دنباله دارها

7- موقعیت مکانی یک پدیده یعنی چه ؟ یعنی مکان دقیق قرار گرفتن آن بر روی کره زمین .

8-چگونه می توان فهمید که یک پدیده بر روی زمین دقیقاً در کجا قرار دارد ؟ با استفاده از خطوط و تقسیمات فرضی

9- استوا چیست ؟ دایره ای بزرگ دور زمین در فاصله مساوی از دو قطب شمال و جنوب ( خط فرضی که زمین را به دو نیمکره شمالی و جنوبی تقسیم می کند )

10- مدار چیست ؟ دایره های موازی با خط استوا که هرچه به سمت قطب شمال یا جنوب برویم کوچک تر می شوند

11-نصف النهار چیست ؟ نصف النهارها نیم دایره های فرضی هستند که از قطب شمال تا قطب جنوب کشیده شده اند و طول مساوی دارند .

12) الف - طول جغرافیایی یک مکان چیست ؟ فاصله ی هرنقطه تا نصف النهار مبدا را طول جغرافیایی می گویند .

12)ب – عرض جغرافیایی یک مکان چیست ؟ فاصله ی هرنقطه تا خط استوا را عرض جغرافیایی می گویند .

13)مختصات یک نقطه یعنی چه ؟ هر نقطه از کره زمین روی یک مدار و یک نصف النهار مشخص قرار مختصات جغرافیایی دارد که به آن مختصات جغرافیایی آن نقطه می گویند .

14) برای نوشتن طول و عرض جغرافیایی از کدام علائم اختصاری استفاده می شود ؟

W : غرب E : شرق S : جنوب N : شمال

15) طول و عرض جغرافیایی کدام مکان صفر است ؟ محل برخورد نصف النهار مبدأ و خط استوا

16 )آیا سه مکانی که روی یک مدار قرار دارند ، عرض جغرافیایی یکسان دارند ؟ چرا ؟ بله - زیرا هر سه به یک اندازه از خط استوا فاصله دارند .

17) آیا سه مکانی که روی یک نصف النهار قرار دارند ، طول جغرافیایی یکسان دارند ؟ چرا ؟ بله - زیرا هر سه به یک اندازه از نصف النهار مبدأ فاصله دارند

18) چرا در ایران ما به سمت جنوب غربی نماز می خوانیم ؟ زیرا شهر مکه در کشور عربستان و در جنوب غربی ایران واقع است.

19) با توجه به نقشه صفحه هشت کتاب درسی به سوالات پاسخ دهید .

الف) مردم جنوب ایران نسبت به ساکنان شمال ایران برای این که در جهت قبله قرار بگیرند بیشتر به سمت غرب منحرف می شوند یا کمتر ؟ باید بیشتر به سمت غرب منحرف شوند .

ب) در آدیس ابابا ( اتیوپی ) و قاهره , قبله کدام سمت است ؟ در آدیس ابابا قبله سمت شمال و در قاهره قبله سمت جنوب شرقی است .

ج) با استفاده از نقشه جهان نما بگویید اگر به مالزی سفر کنید جهت قبله رو به کدام سمت است؟ شمال شرقی

نکته : زمین از فضا مانند یک گوی آبی زیبا به نظر می آید .

نکته : زمین بخش کوچکی از منظومه خورشیدی است .

نکته : برخی از سیارات منظومه شمسی قمر دارند که به دور این سیارات می گردند .در سیارات گازی تعداد قمرها بیشتر است .

نکته : نام قمر زمین ماه است .

نکته : سیاره مشتری60 قمر دارد .

نکته : خورشید در مرکز منظومه خورشیدی قرار دارد و سرچشمه اصلی نور ، گرما و انرژی بر روی زمین است .

نکته : قطر خورشید حدود 109 برابر قطر زمین و جرم آن 330 هزار برابر جرم زمین است .

نکته : ستاره خورشید یکی از میلیون ها ستاره کهکشان راه شیری است .

نکته : کهشکان راه شیری یکی از هزاران کهکشان جهان بیکران است .

نکته : کهکشان راه شیری بیش از 200 میلیارد ستاره دارد و قطر هسته آن 10000 سال نوری است .

نکته : زمین در فاصله ی 150 میلیون کیلومتری خورشید قرار دارد .

نکته : مساحت کره ی زمین 510 میلیون کیلومتر مربع است .

نکته : حدود 250 میلیون سال طول می کشد تا خورشید با سرعت 220 کیلومتر در ثانیه مرکز کهکشان راه شیری را دور بزند

نکته : مدار استوا صفر درجه است و بقیه مدارها بین0 تا 90 درجه شمالی یا جنوبی درجه بندی شده اند .

نکته : نصف النهارها نیز مانند مدارات درجه بندی شده اند .

نکته : نصف النهاری که از رصدخانه گرینویچ در لندن عبور می کند به عنوان نصف النهار مبدأ انتخاب شده است .

نکته : نصف النهار مبدأ و امتداد آن در سوی دیگر کره ، زمین را به دو نیمکره مساوی شرقی و غربی تقسیم کرده است .

نکته : نصف النهار مبدأ صفر درجه و نصف النهارهای دیگر از صفر تا 180 درجه غربی و صفر تا 180 درجه شرقی درجه بندی شده اند ؛ زیرا محیط زمین 360 درجه است .

نکته : هر نقطه ای روی کره زمین در فاصله ای معین تا مدار استوا و نصف النهار مبدأ قرار دارد . ( مختصات )

نکته : در ایران هرگاه بخواهیم جهت قبله را پیدا کنیم ابتدا جهت جنوب را جستجو می کنیم و بعد کمی به راست مایل می شویم

( درس دوم حرکات زمین )

1. حرکت وضعی زمین چیست ؟ نتایج آن چیست ؟ زمین در هر 24 ساعت یکبار به دور محور خود می چرخد، که به آن حرکت وضعی می گویند . بوجود آمدن شب و روز و اختلافساعت است .
2. چرا حرکت خورشید در آسمان ظاهری است ؟ اما این جابه جایی یا حرکت خورشید در آسمان، حرکت ظاهری است. در واقع، خورشید جابه جا نمی شود بلکه زمین می چرخد و نقاط مختلف کره ی زمین پی درپی در مقابل خورشید قرارمی گیرند.
3. اختلاف ساعت و زمان شرعی ( واقعی ) چگونه سنجیده می شود ؟ با عبور نصف النهارها ی زمین از مقابل خورشید ساعت شرعی آن منطقه سنجیده می شود ، مردم شرق جهان زودتر خورشید را می بینند چه در طلوع چه ظهر شرعی و غروب خورشید و بنابراین، از ظهرشان گذشته است مکان های واقع بر روی یک نصف النهار زمان شرعی یکسانی دارند .
4. در نیمکره ی شرقی ظهر شرعی زودتر اتفاق می افتد یا در نیمکره ی غربی ؟ توضیح دهید : در نیمکره شرقی- وقتی زمین از مقابل خورشید در همه ی شهرهایی که روی نصفالنهار مبدأ )از شمال اروپا تا جنوب آفریقا( قرار گرفته اندعبور می کند ، هنگام ظهر است. در همین حال، مردم کشورهایی که در شرق گرینویچ قرار دارند، خورشید را زودتر دیده اند
5. ساعت رسمی چیست ؟ هر منطقه ی زمانی یک قاچ15درجه است و یک ساعت را به خود اختصاص می دهد. بنابراین، همه ی نصف النهارهایی که داخل یک قاچ قرار گرفته اند، به طور توافقی ساعت یکسانی دارند.
6. حرکت انتقالی زمین چیست ؟ نتیجه ی آن چیست ؟حرکت و چرخش زمین به دور خورشید در یک مدار بیضی شکل را میگویند که یک دور کامل زمین به گرد خورشید، یکسال طول می کشد » حرکت انتقالی«نامیده می شود .نتیجه ی آن پیدایش فصول است .
7. سال کبیسه و سال رسمی چیست ؟ توضیح بدهید : زمان واقعی یک دور کامل گردش زمین به گرد خورشید، 365 روز و 6 ساعت است اما در تقویم ها سال را 365 روز درنظر می گیرند. سال 365 روزه، سال رسمی است که6 ساعت از سال خورشیدی کوتا هتر است. برای جبران کسری این 6 ساعت، هر4 سال( 6×4=24ساعت ) یک روز به سال رسمی اضافه می شود . سال 366 روزه را کبیسه می گویند .
8. مایل بودن محور زمین در قطب ها چه تاثیری بر زمین می گذارد ؟ توضیح بدهید. به دلیل همین تمایل23 درجه، زاویه آفتاب در طول سال تغییر می کند، درازی شب و روز نامساوی می شود و فصل های مختلف به وجود می آید.
9. انقلاب تابستانی زمین را توضیح دهید: اوّل تیرماه در نیمکره ای که تابستان است منطقه ی وسیع تری از کره ی زمین در معرض نور خورشید قرار می گیرد. در نتیجه، طول روزها ازشب ها بیشتر است در این هنگام که طولانی ترین روز در این نیمکره است و به آن انقلاب تابستانی می گویند،
10. انقلاب زمستانی زمین را توضیح بدهید: .در اوّل د یماه، در نیمکره ای که زمستان است بخش کم وسعت تری از کره ی زمین تابش خورشید را دریافت می کند و روزها کوتاه تر از شبهاست در نتیجه، درنیمکره ی شمالی اوّل دی کوتا هترین روز سال است که به آن انقلاب زمستانی می گویند.
11. اعتدالین ( بهاری – پائیزی ) را توضیح دهید : در دو موقع از سال یعنی اوّل بهار و اوّل پاییز، درازی روز و شب برابر می شود؛ یعنی مسیری که منطقه ی روشن زمین می پیماید بامسیر منطقه ی تاریک برابر است. به این دو زمان، اعتدالین )اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی )گویند.
12. در زندگی روزانه ساعت واقعی چه کاربردی دارد ؟ ساعات شرعی خواندن نمازهای پنجگانه یومیه و گرفتن روزه
13. چرا از ساعت رسمی استفاده می کنیم ؟ اگر مردم از ساعت واقعی استقاده کنند ، در تعیین قرارهای ملاقات، زمان باز و بسته شدن اداره ها و مغازه ها و برنامه ی حرکت قطارها و هواپیماها مشکلات زیادی ( مثل تصادف آنها ) و .. به وجود می آید.
14. با توجه به نقشه ی زمانی بگویید اگر کسی از تهران به پاریس سفر کند باید ساعت خود را جلو بکشد یا عقب ؟ چون پاریس در غرب ایران است و خورشید را دیر تر میبیند بنابراین ساعت عقب تر است
15. با توجه به نقشه ی زمانی بگویید اگر کسی از تهران به توکیو سفر کند باید ساعت خود را جلو بکشد یا عقب ؟ اما چون توکیو در شرق ایران است و خورشید زودتر طلوع می کند بنابراین ساعت جلوتر است
16. اگر میانگین سرعت گردش زمین به دور خورشید در یک ثانیه 30 کیلومتر باشد، سرعت حرکت زمین به دور خورشید در یک ساعت چقدر است؟ ۶۰×۶۰=۳۶۰۰ ۳۶۰۰×۳۰=۱۰۸۰۰۰ کیلومتر در کلاس حل خواهد شد .
17. چرا در اوّل تیر ماه در ناحیه ی مدار قطبی شمال، طول یک روز 24 ساعت و به عکس در مدار قطبی جنوب، طول یک شب 24 ساعت است؟ در زمستان خوشید مایل تر از بهار میتابد به دلیل انحراف ۲۳.۵درجه ای زمین بر صفحه حرکت مداریش از اول تیرماه خورشید به منطقه کلاهک قطبی جنوب نمی تابد وطول شب ۲۴ ساعت طول می کشد و...
18. کدام مناطق از کره ی زمین در تمام سال طول روز و شب یکسانی دارد ؟ مناطق مجاور خط استوا دو منطقه تاریک و روشن یکسانی دارند بنابراین شب و روز یکسانی دارند .
19. از مساوی بودن طول شب و روز چه نتیجه ای در مورد فصول درمناطق استوایی می گیریم ؟ این مناطق بدون زمستان هستند و در کلیه ی ایام سال تابستان است و هوا گرم است چون اشعه ی خورشید به این مناطق بطور مستقیم می تابد .

نکته : زمانی که در کشور ما 11 صبح است در استرالیا و ژاپن عصر است و مردم از کار روزانه به خانه برمی گردند .

نکته : زمانی که در کشور ما 11 صبح است در کانادا نیمه شب است و مردم در حال استراحت هستند .

نکته : نیمی از زمین به سمت خورشید و روز است و نیمی از زمین شب است و تاریک است .

نکته : مردم هند طلوع خورشید را زودتراز مردم ایران می بینند .

نکته : هنگام ظهر در ایران زودتراز عربستان فرا می رسد .

نکته : زمین از غرب به شرق می چرخد .

نکته : زمان واقعی در مکان های مختلف بود که مبنای آن موقعیت خورشید در آسمان است.

نکته : اگر مردم از ساعت واقعی استقاده کنند ، در تعیین قرارهای ملاقات، زمان باز و بسته شدن اداره ها و مغازه ها و برنامه ی حرکت قطارها و هواپیماها مشکلات زیادی به وجود می آید.

نکته : البته برخی از کشورها مانند ایران، با آنکه در بیشتر از یک قاچ گسترده شده اند، از یک ساعت پیروی می کنند.

نکته : در برخی کشورهای وسیع مانند چین، چند ساعت رسمی وجود دارد.

نکته : مدار زمین، بیضی شکل است و زمین حرکت انتقالی خود را بدور خورشید با سرعت میانگین 30 کیلومتر در ثانیه، این مسیر را می پیماید .

نکته : مدت زمان واقعی یک دور کامل گردش زمین به گرد خورشید، 365 روز و 6 ساعت است .

نکته : محور قطب ها بر سطح مدار گردش انتقالی زمین،23 درجه و 27 دقیقه مایل است و بطور ثابت یک زاویه 66 درجه و 33 دقیقه میسازد.

فصل دوم: سنگ کره، آب کره

( درس 3 چهره ی زمین )

1. سنگ کره یا ( لیتوسفر ) چیست ؟بخش خارجی کره ی زمین یا پوسته ی آن که حالت جامد دارد و از سنگ و خاک تشکیل شده سنگ کره )لیتوسفر( نامیده می شود.
2. آب کره یا ( هیدروسفر ) چیست ؟آب کره )هیدروسفر( شامل اقیانوس ها و دریاها، دریاچه ها، رودها و بقیه ی آب های سطحی، آب های زیرزمینی، یخچال ها و نزولات جوی می باشد .
3. هوا کره یا ( اتمسفر ) چیست ؟ هواکره )اتمسفر( نیز شامل گاز هایی است که دور تا دور کره زمین را فرا گرفته اند.
4. سه محیطی که در کره ی زمین شرایط را برای زندگی انسان و دیگر موجودات فراهم می کند نام ببرید : 3 مورد

1-سنگ کره 2- آب کره 3- هوا کره

5. زیست کره )بیوسفر( چیست ؟ 1-سنگ کره 2- آب کره 3- هوا کره این سه محیط با هم سیاره ی زمین را برای زندگی انسان و دیگر موجودات زنده مناسب می سازند.
6. پنج قاره ی کره ی زمین را نام ببرید : آسیا، اروپا، آفریقا، آمریکا، استرالیا و اقیانوسیه
7. ناهمواری های سطح زمین بر روی نقشه با چه رنگهایی نمایش داده می شود ؟ سبز جلگه ها و دشت ها – زرد و قهوه ای کوهها
8. فلات چگونه سرزمینی است ؟ تعریف کنید
9. خصوصیات ناهمواریهای جوان را بنویسید:
10. خصوصیات ناهمواریهای پیر را بنویسید:
11. دو دسته عواملی که موجب پیدایش تغییر شکل ناهمواری ها می شوند را نام ببرید : 1 – عوامل درونی 2- عوامل بیرونی
12. گسل چیست ؟ اگر فشار بر لایه های رسوبی به گونه ای باشد که پوسته را دچار شکستگی کند، گسل به وجود می آید.
13. جابجایی صفحات پوسته ی زمین به چند حالت اتفاق می افتد ؟ 1- از هم دورمی شوند 2- به هم نزدیک میشوند 3-به هم برخورد می کنند 4-در امتداد هم می لغزند.
14. کوه زایی توسط کدام 3 عامل اتفاق می افتد نام ببرید : 1- چین خوردگی 2- گسل 3- آتشفشان
15. کوه زایی در اثر گسل چگونه اتفاق می افتد ؟ این صورت، با اختلاف ارتفاع حاصل از شکست، مناطقی بالاتر از اطراف قرار می گیرد و مناطقی نیز فرو می نشیند و در نتیجه کوه یا دره ایجاد می شود.
16. کوه زایی در اثر چین خوردگی چگونه اتفاق می افتد ؟ مثال بزنید: کوه زایی از جمله نتایج برخورد دو ورقه به یکدیگر است. فشاری بر پوسته وارد می شود که لایه های رسوبی را دچار خمیدگی می کند و به سمت بالا می آورد. حرکات کوه زایی باعث چین خوردگی در پوسته ی زمین می شوند هیمالیا مثالی از این نوع ایجاد رشته کوه ها است..
17. کوه زایی توسط ماگما چگونه اتفاق می افتد ؟ گاهی مواد مذاب )ماگما( از سمت گوشته به طرف پوسته حرکت می کنند و به آن فشار وارد می آورند. اگر مواد مذاب از پوسته راهی برای خروج از پوسته پیدا کنند و فوران کنند، کوه های آتشفشانی را به وجود می آورند اما اگر فوران رخ ندهد و لایه ی پوسته بالا بیاید، کوه های گنبدی ایجاد می شوند.
18. عوامل بیرونی تغییر ناهمواری ها را و چهره ی زمین را نام ببرید : 4 مورد 1-هوازدگی،2- فرسایش آبی3- فرسایش بادی 4- فرسایش یخچالی
19. انسان به چه دلیل چهره ی زمین را تغییر داده است ؟بدلیل رفع نیازهای خود و بهره برداری از محیط طبیعی، چهره ی ناهمواری ها را تغییر داده است.
20. چهار مثال از تغییرات انسان بر ناهمواری های زمین بیاورید : 1- ایجاد سد 2- ایجاد تونل راهها 3- ایجاد روستاها 4- خشک کردن دریاچه ی ارومیه 5- ایجاد مزارع کشت برنج و .... 6- ایجاد معدن

نکته : زیست کره ( بیوسفر ) شامل سنگ کره ، آب کره ، هوا کره است که زندگی انسان و موجودات دیگر را مناسب می کند.

نکته : حدود 71 درصد سطح زمین را آب تشکیل می دهد.

نکته : وسعت آبهای نیمکره ی جنوبی از نیمکره ی شمالی بیشتر است .

نکته : وسعت خشکی های نیمکره ی شمالی از نیمکره ی جنوبی بیشتر است .

نکته : سطح خشکی ها صاف نیست و فلات ها، کوه ها، تپه ها و دشت ها و جلگه ها پستی و بلندی های زیادی در آنها به وجود آورده اند.

نکته : بر روی نقشه رنگ سبز سرزمین های پست را نشان می دهد مثل: جلگه ها و دشت های پهناور جهان .

نکته : بر روی نقشه رنگ زرد و قهوه ای، فلات ها و کوه های بلند را نشان می دهد.

نکته : فلات تبت بلندترین فلات جهان است.

نکته : کوه های بسیار مرتفع جزء ناهمواری های جوان هستند .

( درس 4 آب فراوان هوای پاک )

1. آب کره ( هیدورسفر) به چه آبهایی می گویند؟ اقیانوس ها، دریاها، دریاچه ها و رودها و … را شامل می شود.
2. پنج اقیانوس جهان را نام ببرید: اقیانوس آرام- اطلس– اقیانوس منجمد شمالی- منجمد جنوبی – اقیانوس هند
3. ایوان خشکی(فلات قاره ) را تعریف کنید :
4. اهمیت فلات قاره را بنویسید: 1- از نظر منابع سرشار نفت و گاز 2- جزایرماهیگیری .
5. شیب قاره چیست ؟ بعد از فلات قاره ها و در عمق 2000 تا 5000 متری زمین که شیب زمین به سمت اقیانوس زیاد می شود گفته می شود .
6. اهمیت های اقیانوس را بنویسید: 3 مورد 1- یکی از منابع مهم تأمین غذا برای انسان 2-امکان حمل ونقل کم هزینه تر میلیون ها تن بار را با کشتی ها فراهم می آورند3- به طور غیر مستقیم منبع تأمین آب شیرین برای ساکنان جهان اند.
7. چطوراقیانوس ها همچنین به طور غیر مستقیم منبع تأمین آب شیرین برای ساکنان جهان اند؟
8. اقیانوس ها چگونه مورد بی مهری مردم جهان قرار گرفته اند ؟
9. چرا سفر به اعماق اقیانوس ها دشوارتر از صعود به قله هاست؟ چند دلیل ذکر کنید.
10. هواکره لایه ای از کدام گازها ست ؟
11. تروپوسفر چیست ؟ پایین ترین لایه هواکره ، که نزدیک به سطح زمین است، تروپوسفر نام دارد.
12. هوا چیست ؟
13. آب و هوا چیست ؟
14. سه نوع آب و هوا بطور مثال نام ببرید :
15. سه منطقه ی کلی آب و هوایی کره ی زمین که در اثر عرض جغرافیایی پدید می آید را نام ببرید : 1- منطقه ی گرم در دو طرف استوا تا مدار های رأس السرطان و رأس الجدی 2- منطقه ی معتدل شمالی و جنوبی، 3- منطقه ی سرد در مجاورت
16. عوامل موثر بر آب و هوای جهان را نام ببرید : 4 عامل 1- عرض جغرافیایی 2-دوری و نزدیکی به دریا ها 3-ارتفاع از سطح زمین 4- فشار زیاد هوا و تاثیر فشار کم
17. تاثیر عرض جغرافیایی را بر آب و هوای کره ی زمین بنویسید:
18. تاثیر دوری و نزدیکی به دریا ها را در بر آب و هوای کره ی زمین بنویسید:
19. تاثیر ارتفاع از سطح زمین بر آب و هوای مناطق کره ی زمین چکونه است ؟ توضیح بدهید
20. تاثیر فشار زیاد هوا و تاثیر فشار کم هوا بر دمای کره ی زمین بنویسید:
21. فشارهوا و ارتفاع زمین چه رابطه ای با هم دارند ؟ توضیح دهید
22. باد چگونه بوجود می آید ؟
23. انسان چگونه باعث گرم شدن هوای سطح زمین شده است ؟
24. پیامد های ناخوشایند گرم شدن کره ی زمین را ذکر کنید :4 مورد

نکات :

نکته : اقیانوس آرام پهناورترین و عمیق ترین اقیانوس کره ی زمین است . نکته : گودال ماریانا با ژرفای 11000 متر در نزدیکی مجمع الجزایر فیلیپین در این اقیانوس قرار دارد.

نکته : مساحت اقیانوس آرام 100 برابر کشور ایران است .

نکته : پوسته ی زمین در کف اقیانوس ها و دریا ها امتداد دارد.

نکته : کف اقیانوس ها و دریاها همانند سطح خشکی ها ناهمواری های فراوان دارد.

نکته : ناهمواری های اقیانوس شامل: ساحل - سطح آب اقیانوس – جزیره - گودال اقیانوسی - دشت اقیانوسی – پوسته ی اقیانوسی - فلات قارّه -شیب قارّه است .

فصل سوم: زیست کره، تنوع شگفت انگیز

( درس ٥: پراکندگی زیست بوم های جهان )

زیست بوم را تعریف کنید : زیست بوم یک ناحیه ی وسیع جغرافیایی است که در آن، انواع خاصی از گیاهان و جانوران زندگی می کنند و ناحیه ی مشخصی را به وجود می آورند. هر زیست بوم از چند بو م سازگان )اکوسیستم( تشکیل شده است.
از میان عناصر آب و هوایی کدام عوامل بر آب و هوا تاثیر بیشتری دارد ؟ دما و بارش
توندرا چگونه زیست بومی است ؟ کجاست ؟ و چه گیاهانی در آن می روید ؟ توندرا ناحیه ای در نزدیکی قطب شمال و حاشیه ی اقیانوس منجمدشمالی است. این ناحیه، زمستان های طولانی دارد . در این ناحیه، تابستا نها کوتاه دارد. به طوری که به زمین های توندرا از یخ و برف پوشیده شده است. در تابستان با ذوب شدن یخ ها، در زیر خاک، باتلاق های کم عمق ایجاد می شود. در توندرا فقط گیاهانی چون خزه و گل سنگ می توانند برویند.
تایگا چگونه زیست بومی است ؟ کجاست ؟ و چه گیاهانی در آن می روید ؟ زیست بوم تایگا از گسترده ترین زیست بوم هاست و در جنوب توندرا و در قار ه های آسیا، اروپا و آمریکای شمالی گسترش یافته است. در این منطقه، در 6 ماه از سال میانگین دما کمتر از صفر درجه است. بارندگی بین 250 تا500 میلی متر و زمین همیشه مرطوب است. ناحیه ی تایگا به داشتن جنگل های مخروطیان و سوزنی برگ ها معروف است. درختان این ناحیه، مانند کاج و سرو، همیشه سبزند .
جنگل های بارانی استوایی چگونه زیست بومی است ؟ و کجاست ؟ این زیست بوم در مجاورت خط استوا در چند قاره گسترده شده است. در این منطقه، هوا همیشه گرم، رطوبت حدود 80 درصد و میزان بارندگی سالیانه 2500 میل یمتر است. جنگل های بارانی استوایی چند طبقه اند. در زیر درختان بلندتر، درختان کوتا ه تر و علف ها، که رشد بسیار سریعی دارند، وجود دارند. ارتفاع درختان بلند گاه به 25 تا 35 متر نیز می رسد. این زیست بوم بیشترین تنوع زیستی جهان را دارد
در زیست بوم جنگل های بارانی استوایی چه گیاهان و حیواناتی زندگی می کنند ؟ انواع حشر ه ها، پرندگان، خزندگان وپستانداران در آن زندگی می کنند.درختان شاه پسند )مانگرو(، نارگیل، قهوه ی سودانی، هِوِآ و بامبو از نمونه ی گیاهان این ناحیه است.
ساوان چگونه زیست بومی است ؟ و کجاست ؟ ساوان منطقه ی علفزارها با درختان تک و منفرد است که در مجاورت جنگل های استوایی واقع شده است. بیشترین وسعت ساوان در قاره ی آفریقاست
ساوان چگونه آب و هوایی دارد ؟ در تمام طول سال، گرم است و در آن، دو فصل خشک، و مرطوب وجود دارد.
در زیست بوم ساوان ، چه گیاهان و حیواناتی زندگی می کنند ؟ در ساوان، علف خواران تنومند چون گورخر، فیل، زرافه و کرگدن فراوان اند و گوشت خواران درنده، چون شیر از این گیاه خواران تغذیه می کنند. درختان بائوباب از گونه های گیاهی مشهور ساوان هستند.
بیابان چگونه زیست بومی است ؟ و کجا ست ؟ به سرزمین های خشکی که میزان بارندگی سالیانه ی آنها کمتر از 50 میل یمتر باشد، بیابان گفته می شود. بخش عمده ای از بیابان های گرم و خشک جهان در مجاورت مدار رأس السرطان و رأس الجدی واقع شده اند؛ مانند صحرا در آفریقا .
در زیست بوم بیابان ، چه گیاهان و حیواناتی زندگی می کنند ؟ بیابان ها از نظر پوشش گیاهی فقیرند و فقط درختان یا بوته های خاردار، که در مقابل خشکی هوا و تبخیر مقاوم اند یا آب را در خود ذخیره می کنند، می توانند در آنجا زندگی کنند و حیوانی مانند شتر زندگی می کند .

نکات :

نکته : هر زیست بوم از چند اکوسیستم تشکیل شده است .

نکته : در میان عوامل تنوع زیست بوم ها مهم ترین و بیشترین تأثیررا در آب و هوا دارد .

نکته : از میان عناصر آب و هوایی دو عنصر دما وبارش .بر نوع و میزان پوشش گیاهی اثر می گذارند.

نکته : توندرا ناحیه ای در نزدیکی قطب شمال قرار دارد .

نکته : از گسترده ترین زیست بوم ها که در جنوب توندرا گسترش یافته است تایگا نام دارد .

نکته : زیست بوم جنگل های بارانی استوایی بیشترین تنوع زیستی جهان را دارد .

نکته : درختان بائوباب از گونه های گیاهی مشهور ساوان هستند .

( درس 6 زیست بوم ها در خطرند )

سه کشور را نام ببرید که بیش از 300 گونه ی در معرض خطر دارند ؟ آلاسکا –استرالیا - آمریکا
دو کشور نام ببرید که کمتر از ٥٠ گونه ی در معرض خطر دارند؟ عربستان – افغانستان-ایران
مهم ترین عواملی که باعث از بین رفتن پوشش گیاهی، نابودی گونه های جانوری و آلودگی آب و خاک و هوای زیستگاه ها می شوند کدامند ؟

الف ) ایجاد و گسترش شهرها و روستاها، ساختن پل، جاده، ساختمان ها و سدها بدون برنامه ریزی و توجه به جنبه های زیست محیطی

ب ) فعّالیت های صنعتی و تولید انبوه کالاها در کارخانه ها

ج ) مصرف گرایی و تولید انبوه زباله

تخریب جنگل های بارانی استوایی در کدام کشورها بیشتر شده است ؟ در برخی مانند برزیل و اندونزی بسیار گسترش یافته .
چرا تخریب جنگل های بارانی استوایی صورت پذیرفته است ؟پنجاه سال اخیر، کشاورزی و دامداری و تجارت الوار و استخراج معادن طلا و بوکسیت )آلومینیم( موجب تخریب یا جنگل زدایی در این منطقه شده است.
جنگل زدایی یعنی چه ؟ از بین بردن کامل جنگل ها در یک ناحیه؛ برای این کار، جنگل ها را می سوزانند، درخت ها را با اره های برقی قطع می کنند و با بولدوزر زمین ها را از درختان خالی می کنند.
اثرات بدی که جنگل زدایی بر محیط زیست کره ی زمین می گذارد را بنویسد : وقتی درختان سوزانده یا قطع می شوند، دی اکسیدکربن بیشتری وارد جو می شود و اثرات گازهای گلخانه ای بیشتر و زمین گرم تر می شود .
تجارت عاج در کدام کشورهای جهان صورت می گیرد ؟ چین و تایلند از کشورهای آسیایی و کنیا از کشورهای آفریقایی.
چطور می توان از جنگل های استوایی استفادۀ خردمندانه انجام داد ؟ سه پیشنهاد بدهید : 1-باید بین استفاده ی اقتصادی از جنگل ها و فرصت بازسازی آنها تعادل به وجود بیاید.میزان قطع درختان باید قاعده و قانونی داشته باشد و وقتی درختان قطع می شوند، با برنامه ریزی مناسب درختانی را جایگزین آنها کنند و فرصت رویش دوباره به درختان بدهند.2- کشاورزی و دامپروری با روش های علمی و جدید، را که کمترین آسیب را به محیط زیست می رسانند، به کشاورزان این منطقه آموزش بدهند. 3- با ایجاد پارک های وحش از گونه های جانوری و گیاهی در معرض خطر مراقبت کنند تا نسل آنها منقرض نشود.

نکات :

نکته : از پیچیده ترین زیست بوم های جهان که غنی ترین تنوع گیاهی و جانوری را دارد جنگل های بارانی استوایی است . نکته : جنگل های استوایی را ریه های زمین نامیده اند . نکته : تخریب جنگل های استوایی در برخی از کشورها مانند برزیل واندونزی بسیار گسترش یافته است. نکته : فیل های آفریقایی به خاطر عاج های آنها شکار و کشته می شوند . نکته : از جمله کشورهای آفریقایی کنیا است که در آن شکار گسترده ی فیل ها صورت می گیرد . نکته : بیشترین میزان عاج قاچاق را در جهان کشورهای چین و تایلند وارد می کنند .

فصل چهارم: ساکنان سیارۀ زمین

( درس 7: جمعیت جهان )

1- آیا رشد جمعیت جهان سیر صعودی یا نزولی پیدا کرده است ؟ دلایل آن چیست ؟ از سال 1900 میلادی افزایش چشمگیری یافت و از 1 میلیارد و 600 میلیون نفر در این سال به بیش از 7 میلیارد نفر در زمان حاضر رسید. (در گذشته، عده ی زیادی از مردم بر اثر بیماری های واگیردار و عفونی، گرسنگی و قحطی یا جنگ از بین می رفتند ) .

2- در دو قرن اخیرکدام دو عامل موجب کاهش چشمگیر مرگ و میر ها شده است ؟ 1 بهبود بهداشت: با پیشرفت در پزشکی و تولید واکسن ها و آنتی بیوتیک ها و کنترل بیماری های واگیردار چون وبا و طاعون و … مرگ و میرها کاهش یافت. 2 بهبود تغذیه: با پیشرفت و گسترش کشاورزی صنعتی، تولید مواد غذایی افزایش یافت و با پیشرفت وسایل حمل و نقل، انتقال غذا به نواحی دورتر امکان پذیر شد .

3- میزان موالید و مرگ و میر چه ارتباطی با افزایش و کاهش جمعیت دارد ؟

جمعیت ثابت می ماند مرگ و میر = موالید

جمعیت افزایش می یابد مرگ ومیر > موالید

جمعیت کاهش می یابد مرگ و میر < موالید

4- رشد منفی جمعیت کشور ها چیست ؟ دو کشور که رشد منقی دارند مثال بزنید: اگر درصد رشد جمعیت به کمتر از صفر برسد، به آن رشد منفی می گویند. در این حالت، میزان موالید کمتر از مرگ ومیر ها می شود که برای مثال در قاره ی آسیا کشور های ژاپن و در قاره ی اروپا آلمان این گونه اند.

5- برای کشورهایی که رشد منفی جمعیت را دارند چه مشکلاتی بوجود می آید ؟ کشور های دارای رشد منفی، جمعیتِ سالخورده و از کار افتاده افزایش می یابد و چون زاد و ولد کم است، جامعه از نیروی جوان برای تحصیل و علم آموزی و کار و پیشرفت محروم می شود .

6- کشورهایی که رشد منفی جمعیت را دارند چه سیاست هایی اتخاذ می کنند ؟ از جمله ی این برنامه ها، اعطای جایزه و کمک های مالی به خانواده هایی که صاحب فرزند می شوند، واگذاری مسکن، معافیت از پرداخت مالیات و افزایش مرخصی تحصیلی و کاری مادران است.

7- کدام عوامل سبب جذب و دفع جمعیت در جهان شده است ؟

عواملطبیعی: آب و هوا و پوشش گیاهی- ناهمواری- آب و خاک - معادن و ذخایر

عوامل انسانی : سیاسی اداری- اقتصادی- امکانات و تسهیلات- فرهنگ

8- مهاجرت یعنی چه ؟ مهاجرت یعنی رفتن مردم از جایی به جای دیگر به منظور کار یا زندگی.

9- مهاجرت داخلی یعنی چه ؟ گاهی مهاجرت درداخل مرز های یک کشور صورت می گیرد که به آن مهاجرت داخلی می گویند؛ مانند مهاجرت روستاییان به شهرها یا مهاجرت کارگران فصلی در داخل یک کشور.

10- مهاجرت خارجی یعنی چه ؟ گاهی مهاجرت از یک کشور به کشور دیگر صورت می گیرد که به آن مهاجرت خارجی یا بین المللی می گویند.

11-مهاجرت اختیاری و مهاجرت اجباری چیست ؟ درمهاجرتاختیاری، افراد با میل و تصمیم خود برای دستیابی به زندگی بهتر به جای دیگری مهاجرت می کنند. درمهاجرتاجباری، افراد بدون میل خود و به دلیل عواملی چون قحطی، خشکسالی و دیگر حوادث طبیعی و یا جنگ ها و در گیری های سیاسی مجبور به ترک محل زندگی خود می شوند؛ مانند مهاجرت اجباری مردم فلسطین از سرزمین های اشغالی .

چرا همواره جمعیت شهرها رو به افزایش است ؟ تقریباً در همه ی کشور ها، رشد شهرنشینی و پیدایش شهر های پرجمعیت، با مهاجرت گسترده ی مردم از روستاها به شهرها به دنبال کسب درآمد بیشتر و امکانات بهتر زندگی، همراه بوده است. بنابراین، رشد شتابان شهرنشینی در بیشتر کشورها بدون برنامه ریزی برای سکونت جمعیت زیاد صورت گرفته است.
مشکلات شهرهای بزرگ را بنویسید: اغلب شهر های بزرگ جهان با مشکلاتی چون ترافیک سنگین و آلودگی هوا، زاغه نشینی در حومه ی شهرها و افراد بی خانمان )کارتن خواب ها( روبه رو هستند و مدیران و برنامه ریزان شهری تلاش می کنند راه حل هایی برای این مسائل و مشکلات بیابند.

نکات :

نکته : به طور کلی برخی عوامل طبیعی و انسانی موجب جذب جمعیت به یک ناحیه می شود .

نکته : علاوه بر رشد طبیعی جمعیت ، عامل دیگری که موجب افزایش جمعیت یک مکان می شود مهاجرت است .

نکته : در صد سال اخیر یکی از تغییرات مهم در الگوی سکونت جمعیت رشد شهرنشینی بوده است.

نکته : رشد شتابان شهرنشینی در بیشتر کشورها بدون برنامه ریزی برای سکونت جمعیت زیاد صورت گرفته است .

نکته : در سال 2011 میلادی، جمعیت جهان از مرز 7 میلیارد نفر گذشت و پیش بینی می شود در سال 2050م. به حدود 11 میلیارد نفر برسد.

(درس 8: جهان نابرابر )

1. جهان نابرابر یعنی چه ؟ به این معنی که از نظر ثروت و درآمد، کیفیت زندگی مردم و دسترسی به مسکن مناسب، آموزش، بهداشت، اشتغال، » بین المللی گذران اوقات فراغت، و نظایر آن تفاوت های زیادی بین کشورها دیده می شود.
2. شاخص توسعۀ انسانی چیست؟ این شاخص برای پی بردن به وضعیت و کیفیت زندگی درکشورها و مقایسه ی آنها با یکدیگر با توجه به سه عامل اقتصادی، بهداشتی و فرهنگی تعریف می شود.
3. ملاک های توسعه ی انسانی را نام ببرید :1 درآمد و رفاه 2 امید به زندگی یا متوسط طول عمر 3 سواد و آموزش
4. سطح مطلوب زندگی و رفاه اجتماعی چیست ؟ منظور از آن، این است که اعضای یک جامعه به چه میزان از درآمدکافی و شغل مناسب و قدرت خرید برخوردارند و به کالاها و خدمات مورد نیاز چون مسکن، پوشاک، غذا،آموزش، تفریح و فراغت و وسایل زندگی مناسب دسترسی دارند.
5. کدام کشورها مردم با رفاه و درآمد خوبی زندگی می کنند و کدام کشورها وضعیت مناسبی از این لحاظ ندارند ؟اکثر ساکنان کشور های با درآمد بالا در کشورهای آمریکایشمالیواروپایغربی از رفاه و سطح زندگی خوبی برخوردارند؛ درحالی که در برخی کشورهایقارههایآسیا،آفریقاوآمریکایلاتین، بخشی از مردم با فقر و کمبود امکانات زندگی مواجه اند.
6. شاخص امید به زندگی یعنی چه ؟امید به زندگی یا متوسط طول عمر در یک کشور یعنی تعداد سال هایی که انتظار می رود کودکی که در آن کشور به دنیا آمده است، عمر کند و زنده بماند. میزان طول عمر یا امید به زندگی در یک جامعه نشان دهنده ی وضعیت سلامت و بهداشت در آن جامعه است.
7. چهار عامل موثر در طول عمر و امید به زندگی در کشورها را بنویسید : دو عامل مثبت : غذای کافی و آب سالم - مراقبت های پزشکی پیشرفته دو عامل منفی : جنگ های داخلی و خارجی، گرسنگی و سوء تغذیه
8. چهار معیار مختلف میزان با سوادی در کشورهای جهان را نام ببرید : میزان باسوادی یا تعداد بزرگسالان باسواد- میانگین سال های تحصیل در یک کشور- تعداد معلم به ازای هردانش آموز - میزان باسوادی و تحصیل دختران
9. عوامل نابرابری در جهان چیست ؟ 2 عامل نام ببرید: عوامل خارجی و عوامل داخلی
10. عوامل خارجی نابرابری کشورها در جهان را توضیح دهید: کشور های قدرتمند و سلطه گر از طریق استعمار و به اشکال مختلف از منابع سایر کشورها به سود خود استفاده کرده و مانع پیشرفت آنها شده اند.
11. عوامل داخلی نابرابری کشورها در جهان را توضیح دهید: حکومت های ستمگر و وابسته ،جنگ های داخلی، فرهنگ و باور های غلط، بی سوادی و نا آگاهی مردم، نداشتن ایمان و پشتکار برای تغییر وضع موجود کشور و نبودن وحدت و مشارکت بین مردم، از جمله علل داخلی نابرابری به حساب می آیند.فع

نکته : در سال 2014 میلادی میزان شاخص توسعه ی انسانی در ایران 749 بوده است و با این رقم، کشور ما در گروه کشورهای با توسعه ی انسانی بالا بوده ایم .

نکته : امروزه تخمین زده می شود که مالکیت 80 درصد درآمد جهان در دست 20 درصد از ساکنان آن است.

نکته : در گزارش توسعه ی انسانی سال 2014 میلادی، بیشترین متوسط طول عمر 83 سال کمترین متوسط طول عمر 45 سال ذکر شده است این متوسط عمر در ایران 73 سال ذکر شده است .

بخش تاریخ

( فصل پنج ) عصر یکپارچگی و شکوفایی

( درس 9 ) ایرانی متحد و یکپارچه

هنگام تأسیس حکومت صفوی ایران با کدام کشورها در حال جنگ بود؟ امپراتوریعثمانی که با حمله های پیاپی به سرزمین های همجوار، بر قلمرو خود می افزود. سلطان عثمانی خود را خلیفه ی مسلمانان می دانست. در شما ل شرق ایران )ماوراءالنهر(،ازبکهاقدرت گرفته بودند و به مرزهای ایران می تاختند.
صوفیان چه کسانی بودند ؟ صوفیان افرادی بودند که بیشتر وقتشان را در خانقاه به ذکر گفتن و انجام مراسم خاص

خود می گذراندند.

شیخ صفی الدین اردبیلی چگونه شخصیتی داشت ؟ شیخ صفی الدین اردبیلی در قرن هفتم که از صوفیان معروف زمان خود بود، پیروان و هواداران زیادی داشت و خانقاهش در اردبیل مورد توجه مردم و حاکمان محلی بود.
حکومت صفوی چگونه تأسیس شد ؟ در ابتدای قرن 10 ق اسماعیل صفوی با کمک نیروی نظامی قزلباشان، نخست شروانشاهان و آققویونلوهابا شکست دادنازبکهادرخراسان، بر سراسر ایران مسلط شد. و درنتیجه با تسلط بر تبریز، خود را شاه ایران خواند، شاه اسماعیل سپس حاکمان مناطق مختلف را یکی پس از دیگری از میان برداشت و حکومت را نیرومند کرد.
با تأسیس حکومت صفوی، چه تغییر مهم سیاسی، اجتماعی و مذهبی در ایران رخ داد ؟

سیاسی : میهن ما دارای حکومتی یکپارچه و نیرومند شد که قلمرو آن به حدود قلمرو حکومت ساسانیان می رسید.

اجتماعی : حکومت صفوی تمام اقوام ایرانی را تحت حاکمیت خود گرفت و موجب همبستگی و اتحاد بیشتر ایرانیان شد.

مذهبی : مذهب شیعه ، مذهب رسمی کشور اعلام شد .

در مورد جنگ چالدران که در زمان شاه اسماعیل رخ داد به سؤالات زیر پاسخ دهید .

الف) بین چه کشورهایی رخ داد ؟ ایران و عثمانی

ب) این جنگ در کجا رخ داد ؟ در چالدران ( در نزدیکی شهر خوی امروزی)

ج)علت جنگ چه بود ؟ سلطان عثمانی از شکل گیری سلسلۀ قدرتمند و شیعه مذهب صفویه ناخشنود بود .

د) نتیجه جنگ چه بود ؟ سپاه عثمانی پیروز شد و تبریز به اشغال عثمانی ها در آمد، اما مقاومت و مبارزة مردم آنها را وادار به عقب نشینی کرد.

چرا سپاه شاه اسماعیل در جنگ چالدران شکست خورد ؟ بدلیل اینکه شاه اسماعیل اعتقادی به استقاده از توپ و تفنگ نداشت با اینکه شاه اسماعیل و سربازانش شجاعت زیادی نشان دادند اما سپاه عثمانی به کمک سلا حهای آتشین مانند توپ و تفنگ که سپاه ایران از آنها بی بهره بود، پیروز شد.
اقدامات شاه تهماسب پس از رسیدن به حکومت چه بود؟ پس از شاه اسماعیل پسرش، تهماسب، به حکومت رسید. او با سر و سامان دادن به اوضاع داخلی و دفع حمله های ازبکان و دولت عثمانی، موفق شد حکومت صفوی را تثبیت و تحکیم کند. شاه تهماسب پایتخت را از تبریز به قزوین انتقال داد؛ زیرا تبریز همواره در معرض هجوم سپاه عثمانی بود.
سیر تغییر پایتخت های صفویان را با ذکر دلیل توضیح دهید: شاه تهماسب پایتخت را از تبریز که در معرض هجوم سپاه عثمانی قرار داشت به قزوین انتقال داد.شاه عباس اول پایتخت را از قزوین به اصفهان در مرکز ایران منتقل کرد
شاه تهماسب چگونه توانست حکومت صفوی را تثبیت و تحکیم نماید ؟ با سر و سامان دادن به اوضاع داخلی و دفع حمله های ازبکان و عثمانی
شاه عباس صفوی(پنجمین شاه صفوی ) چگونه توانست حکومت صفوی را به اوج قدرت برساند ؟ او ازبک ها و عثمانیان را شکست داد و تا پشت مرزهای ایران عقب راند. همچنین، پایتخت را از قزوین به اصفهان در مرکز ایران منتقل کرد و برای آبادانی آن بسیار کوشید.
دلایل سیاسی و نظامی ضعف حکومت صفویان چه بود؟ پس از مرگ شاه عباس اوّل، چهار پادشاه دیگر بر تخت شاهی تکیه زدند که بعضی از آنها توانایی و لیاقت اداره ی کشور را نداشتند. سیاست کشتن و کور کردن شاهزادگان موجب شد که ایران از داشتن پادشاهی لایق و توانمند محروم بماند
حکومت صفویان چگونه سقوط کرد ؟ در اوضاع نابسامانی که نتیجه ی ضعف و بی لیاقتی شاهان بود ، گروهی از افغان ها در قندهار سر به شورش برداشتند و به اصفهان حمله کردند . سلطان حسین صفوی که نمی توانست با این گروه شورشی کوچک مقابله کند، پس از چند ماه محاصره، به ناچار تسلیم شد و به این ترتیب ناچار شد که تاج پادشاهی را به محمود افغان تقدیم کند .
صفویان کشور را چگونه اداره می کردند؟ و هرکدام از افراد زیر چه وظایفی داشتند ؟

الف ) شاه در اداره حکومت چه نقشی داشت ؟ در رأس حکومت مرکزی آن شاه قرار داشت. شاهان صفوی، همچون فرمانروایان پیش از خود، اختیارات زیادی داشتند و با استبداد بر کشور حکومت می کردند. همه ی مقام های کشوری و لشکری مطیع فرمان شاه بودند .

ب ) بعد از شاه، وزیر بزرگ چه نقشی در حکومت داشت ؟ به او اعتمادالدوله نیز می گفتند. او مسئول امور اداری و مالی کشور بود اما در مقابل شاه قدرت و اختیار چندانی نداشت .

ج) فرماندهان نظامی نیز در اداره ی حکومت صفویه چه نقشی داشتند؟ آنها علاوه بر فرماندهی سپاه، معمولاً حاکم ولایت های مهم نیز بودند.

چرا حکومت ایالات و ولایات بعد از شاه عباس به غیر از قزلباشان سپرده شده بود ؟ شاه عباس اوّل برای تقویت حکومت مرکزی و جلوگیری از نافرمانی و بی نظمی سران ا یل های قزلباش، حکومت ولایت ها را از آنان از گرفت و به افرادی غیر از قزلباش ها سپرد.
شاه عباس چگونه سپاه صفویه را تقویت نمود ؟ در کنار سپاه قزلباش، سپاه جدیدی از افراد غیرقزلباش تشکیل داد و با کمک گرفتن از اروپاییان، این سپاه را به تفنگ و توپ مجهز کرد.
همزمان با حکومت صفویه اروپائیان چه تحولاتی در جهان انجام دادند ؟ اروپاییان به اختراعات و اکتشافات مهمی دست یافتند آنها با توسعه ی صنعت کشتی سازی و وسایل دریانوردی توانستند را ه های دریایی و سرزمین های جدیدی را کشف کنند. آنان، با دور زدن قاره ی آفریقا، به اقیانوس هند و خلیج فارس رسیدند. اروپاییان با کشتی های بزرگ و مجهز به توپ های جنگی به سرزمین های دیگر رفتند و بخش های وسیعی از قاره های آمریکا، آفریقا و آسیا را مستعمره ی خود کردند.
در مورد قرون جدید چه می دانید ؟ قرن های شانزدهم تا نوزدهم میلادی را در تاریخ اروپا، قرون جدید می نامند . در این قرون اوضاع سیاسی و مذهبی اروپا دگرگون شد و پیشرفت های علمی، فرهنگی و اقتصادی چشمگیری در آن قاره به وجود آمد که به اختراعات و اکتشافات مهمی انجامید .
در آستانه تأسیس حکومت صفوی ، پرتغالی ها چه نقشی در ایران داشتند ؟ پرتغالی ها جزایر و سواحل ایران را تصرف کرده و تجارت خلیج فارس و دریای عمان را در اختیار خود گرفته بودند. شاه اسماعیل به دلیل نداشتن کشتی جنگی نتوانست در برابر پرتغالی ها کاری از پیش ببرد.

19-ب) شاه عباس چگونه توانست آن ها را از ایران بیرون کند ؟ شاه عباس اول از رقابت انگلیسی ها و پرتغالی ها استفاده کرد و با کمک کشتی های جنگی انگلستان، پرتغالی ها را از سواحل و جزایر ایران بیرون راند .

20- انگیزه و اهداف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اروپاییان را از ارتباط با ایران در دورة صفوی بیان کنید:

اهداف سیاسی : هجوم پیاپی عثمانی به ایران و اروپا . پادشاهان اروپایی در صدد بودند برای کاستن از فشار حملات عثمانی ها به خاک اروپا، روابط خود را با ایران را تقویت نمایند.

اهداف اقتصادی : اروپاییان شرکت های بزرگ تجاری تأسیس کرده بودند و تمایل زیادی به گسترش تجارت با دیگر کشورها داشتند. این شرکت ها علاقمند بودند در ایران فعالیت کنند و نمایندگان خود را برای عقد قراردادهای تجاری به ایران می فرستادند.

اهداف فرهنگی : اروپاییان اشتیاق فراوانی به جهانگردی و شناخت سرزمین ها و مردمان ایران از خود نشان می دادند.

نکات مهم :

نکته : مهم ترین طرفداران خانقاه شیخ صفی ا یل های مختلف ترک بودند که به قزلباش شهرت داشتند.

نکته : یکی از اقدام های مهم شاه اسماعیل صفوی پس از تاجگذاری، رسمیت مذهب شیعه بود.

نکته : موسس سلسله ی صفویه شاه اسماعیل صفوی بود .

نکته : پس از شاه اسماعیل، پسرش تهماسب به حکومت رسید.

نکته : شاه اسماعیل صفوی شهر تبریز را پایتخت خود قرار داد .

نکته : شاه تهماسب صفوی پایتخت را از تبریز به قزوین انتقال داد

نکته : شاه عباس صفوی پایتخت را از قزوین به اصفهان در مرکز ایران منتقل کرد .

نکته : شاه عباس اوّل )پنجمین شاه صفوی( حکومت صفوی را به اوج قدرت رساند.

نکته : در دوران صفویه حکومت مرکزی قدرتمندی در ایران به وجود آمد که در رأس آن شاه قرار داشت.

نکته : در دوران صفوی بعد از شاه، وزیر بزرگ قرار داشت که به او اعتمادالدوله نیز می گفتند.

نکته : پس از مرگ شاه عباس اول، چهار پادشاه دیگر بر تخت شاهی تکیه زدند که اغلب آنان توانایی و لیاقت لازم را برای ادارة کشور نداشتند.

نکته : حکومت صفوی همچنین همه ی اقوام ایرانی را زیر حاکمیت خود گرفت و موجب هم بستگی و اتحاد بیشتر ایرانیان شد .

نکته : دوران طلائی و اوج قدرت سلسله صفویه زمان حکومت شاه عباس صفوی بود .

نکته : آخرین پادشاه صفویان شاه سلطان حسین بود .

نکته : یکی از علل مؤثر در برقراری روابط ایران و اروپا در دوران صفویه ، هجوم پیاپی عثمانی ها به ایران و اروپا بود.

نکته : قرن های شانزدهم تا نوزدهم میلادی را در تاریخ اروپا قرون جدید می نامند.

نکته: کشورهایپرتغال،اسپانیا،انگلستان وفرانسه پیش گامان استعمار بودند.

( درس 10 ) اوضاع اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی ایران در عصر صفوی

اوضاع اجتماعی ایران در زمان حکومت صفویه چگونه بود ؟ توضیح بدهید: در دوران صفویه به دلیل وجود حکومت مرکزی نیرومند و برقراری نظم و امنیت در سراسر کشور، شرایط مناسبی برای رونق زندگی اجتماعی پدید آمد .
اوضاع اقتصادی ایران در زمان حکومت صفویه چگونه بود ؟ به عقیده ی جهانگردان اروپایی، از جمله شاردن، وضع زندگی دهقانان ایرانی در دوره صفویه به مراتب بهتر از وضع دهقانان در مناطق حاصلخیز اروپا بوده است. در عصر صفوی نه تنها کشاورزی و دامداری بلکه صنایع ایران نیز شکوفا و پر رونق بودند
مردم ایران در زمان حکومت صفویه به کدام فعالیت های اقتصادی مشغول بودند ؟ الف ) کو چ نشینان به دامداری و صنایعدستی ب ) روستاییان به کشاورزی و صنایعدستی اشتغال داشتند.
شهر نشینان در ایران دارای چه مشاغلی بودند ؟ 1-مقام های حکومتی،2- نظامیان، 3-کارکنان ادار ه ها،4- روحانیون،5- بازرگانان، 6-پیشه وران، 7-صنعتگران 8- کارگران .
محصولات صادراتی دروه ی صفویه را نام ببرید : 1- خشکبار، 2-پارچه های مخملی، ابریشمی و حریر 3- قالی های نفیس
در دوره ی شاه عباس اول کارگاههای بافندگی در کدام شهرها قرار داشتند ؟ 1- اصفهان،2- کاشان،3- یزد،4- مشهد، 5-گرگان 6- گیلان
صنعت گران ایرانی در زمان صفویه صاحب کدام صنایع بودند ؟ صنایع 1.کاشی، 2.چینی،3. چرم، 4.جواهر،5. رنگ،6. صابون 7.جنگ افزارهای سنتی از قبیل شمشیر و کمان 8. کشاورزی و دامداری9. صنعت قالی بافی نفیس10.صنعت بافندگی و نساجی.
سه عامل گسترش تجارت داخلی و خارجی ایران در عصر صفوی را بنویسید: 1- به دلیل یکپارچه بودن سرزمین ایران 2- وجود نظم و امنیت در سراسر کشور، تجارت داخلی و خارجی پررونق بود.3- شبکه ی وسیعی از راه ها و کاروان سراها در سراسر ایران ایجاد شد که نظیر آن در کمتر کشوری وجود داشت.
سه منبع عمده ی درآمد حکومت صفوی را ذکر کنید. الف ) مالیات بود که از کشاورزان و دامداران می گرفتند.

ب ) یکی از منابع درآمد حکومت صفوی، عوارضی بود که از کاروا نهای تجاری گرفته می شد.

ج ) صادرات ابریشم، که پرسودترین کالای صادراتی بود، در انحصار شاه عباس قرار داشت.

کدام علوم در زمان صفویه رشد پیدا نمود ؟ به علوم و معارف دینی مانند: تفسیر، فقه و حدیث - طبیعیات )علوم تجربی(، ریاضیات، ادبیا ت، فلسفه، طب و نجوم .
دانشمندان دوره ی صفویه کدامند ؟ میرداماد و ملاصدرا از جمله فیلسوفان نامدار، و شیخ بهایی و علامه محمدباقر مجلسی .
کدام هنرها در زمان صفویه رواج داشتند ؟ نقاشی، خوشنویسی، کتا ب آرایی و خاتم کاری
جشن ها و آیین ها در زمان صفویه را نام ببرید : عید های قربان، فطر و غدیرجشن می گرفتند و را آیین سوگواری امام حسین هم به طور گسترده در سراسر کشور به شیوه ی روضه خوانی، نوحه سرایی و سینه زنی انجام می دادند.

نکات مهم :

نکته : جمعیت ایرا ن در دوره صفویه حدود 10 میلیون نفر تخمین زده می شود.

نکته : یکی از منابع عمده ی درآمد حکومت صفوی، مالیات بود که از کشاورزان و دامداران می گرفتند.

نکته : روستاییان و کو چ نشینان به ترتیب بیشترین ساکنان ایران را تشکیل می دادند.

نکته : درزمان حکومت صفویه حدود 10 تا 15 درصد ایرانیان در شهرها زندگی می کردند.

نکته : یکی از صنایع پررونق ایران در دوره ی صفوی صنعت بافندگی بود .

نکته : شاه و اعضای خاندان او مالک بیشتر کارگاه ها ی بافندگی بودند.

نکته: بافندگان ایرانی انواع پارچه، قالی و قالیچه را در طرح ها و نقش های مختلف تولید می کردند.

نکته : یکی از باشکوه ترین بازارهای بزرگی که در زمان صفویه ساخته شد ، بازار قیصریه ی اصفهان در شمال میدان نقش جهان بود .

نکته : یکی از منابع درآمد حکومت صفوی، عوارضی بود که از کاروا نهای تجاری گرفته می شد.

نکته : صادرات ابریشم، که پرسودترین کالای صادراتی بود، در انحصار شاه عباس قرار داشت.

( درس 11 ) تلاش برای حفظ استقلال و اتحاد سیاسی و سرزمینی ایران

1. در پی تسلط افغان ها بر اصفهان و قتل شاه سلطان حسین صفوی ایران دارای چگونه اوضاع سیاسی گردید؟ ایران گرفتار تجزیه و تفرقه شد. افغان ها توان حکومت بر سراسر ایران را نداشتند. به همین دلیل، در گوشه و کنار کشور مدعیانی سر برآوردند. روسیه و عثمانی نیز با استفاده از آشفتگی اوضاع، قسمت هایی از شمال و غرب ایران را اشغال کردند.
2. حکومت افشاریه چگونه تشکیل گردید ؟ نادر سرداری از ایل افشاریه ، برای نجات ایران به یکی از شاهزادگان صفوی پیوست. او و سپاهیانش، نخست افغان ها را سرکوب و تار و مار کردند و سپس نیروهای روسیه و عثمانی را از ایران بیرون راندند. نادر پس از این پیروزی ها،خاندان صفوی را کنار زد و خود بر تخت شاهی نشست. بدین ترتیب، سلسله ی افشاریه پایه گذاری شد.
3. نادر شاه افشار چه اقدامات سیاسی مهمی انجام داد ؟الف) نیروهای روسیه و عثمانی را از ایران بیرون راندند. ب) نادرشاه در تعقیب گروهی از افغان های شورشی که به هندوستان گریخته بودند، به آن کشور لشکر کشید.ج ) نادرشاه کوشید ایران را به کشورییکپارچه و قدرتمند تبدیل کند؛ کشوری که بتواند از استقلال و تمامیت سرزمینی خود در برابر دشمنان دفاع کند. د ) وی از موقعیت حساس خلیج فارس و اهمیت نیروی دریایی آگاه بود؛ ازاین رو، برای تأسیس نیروی دریایی ایران در خلیج فارس، کارهایی انجام داد.
4. شورش های پیاپی و نافرمانی سرداران در سال های پایانی حکومت نادر،چه تأثیر روحی و روانی برنادرگذاشت؟و نتیجه چه شد؟ او که نسبت به اطرافیان و سرداران خود بدگمان شده بود، به رفتارهای خشونت آمیز و بی رحمانه روی آورد. فرمان دهان سپاه نادرشاه که از جان خود می ترسیدند، او را به قتل رساندند.
5. بعد از قتل نادر شاه اوضاع سیاسی ایران چگونه گردید؟ به دنبال قتل نادرشاه، ایران بار دیگر به صحنه ی جنگ حاکمان محلی و سران ای لها تبدیل شد و ناآرامی و آشوب سراسر کشور را فراگرفت. از قلمرو پهناوری هم که نادرشاه بر آن فرمان می راند، فقط خراسان در اختیار شاهرخ، نوه ی او، باقی ماند.
6. رفتار کریم خان زند با مردم چگونه بود که توانست تاحدودی آرامش را بوجود آورد ؟ او با ملایمت و مهربانی با مردم رفتار می کرد، به صلح، آسایش و آرامش عمومی اهمیت می داد و می کوشید با استفاده از شیوه های مسالمت آمیز، از بروز ناامنی و شورش های داخلی جلوگیری کند.
7. کریم خان زند بر کدام قسمت های ایران حکومت می کرد ؟ او حکومتِ بخش بزرگی از ایران به جز خراسان را به دست گرفت و سلسله ی زندیه را بنیان گذاشت.
8. دوران پادشاهی کریم اوضاع اجتماعی و اقتصادی و علمی و فرهنگی چگونه بود ؟ در این دوران، ثبات و آرامش نسبی در سراسر کشور به وجود آمد و در نتیجه، اوضاع اجتماعی و اقتصادی بهتر شد. در این زمان، بناهای مهمی مانند بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام وکیل و ارگ کریم خان در شیراز، پایتخت زندیه، ساخته شد و فعّالی تهای علمی و فرهنگی در آن شهر رونق گرفت.
9. آقا محمد خان قاجار چگونه به حکومت رسید ؟ او پس از مدتی جنگ و گریز، لطفعلی خان، آخرین فرمانروای زندیه را شکست داد و به قتل رساند. همچنین، مردم کرمان را به دلیل پناه دادن به لطفعلی خان، بی رحمانه مجازات کرد. آقامحمدخان با لشکرکشی های پیاپی بر سراسر ایران مسلط شد و حکومت قاجار را بنیان گذاشت. در نتیجه ی تلاش های سیاسی و نظامی او، ایران بار دیگر یکپارچگی سرزمین خود را به دست آورد و صاحب حکومت مرکزی نسبتاً نیرومندی شد.
10. آقا محمد خان قاجار چگونه کشته شد ؟ پس از آنکه آقامحمدخان به دست خدمتکارانش کشته شد، برادرزاده او، فتحعلی شاه، به قدرت رسید.
11. دوران حکومت فتحعلی شاه در ایران مصادف با چه جریاناتی در ایران شد ؟ دوره حکومت فتحعلی شاه، همزمان با آغاز نفوذ و دخالت گسترده کشورهای روسیه، انگلستان و فرانسه در ایران بود.
12. انقلاب صنعتی در اروپا چه بود ؟ نیروی ماشین و ابزارهای صنعتی جای نیروی انسان و ابزارهای دستی را در تولید گرفت. ازای نرو، سرعت و میزان تولید افزایش یافت. انقلاب صنعتی موجب شکوفایی اقتصادی و افزایش قدرت نظامی و سیاسی کشورهای اروپایی شد و توجه آنها را به سوی کشورهایی که مواد اوّلیه یا بازار مصرف مناسبی داشتند، جلب کرد. به این ترتیب، بیشتر این کشورها فعّالیت ها و رقابت های استعماری خود را افزایش دادند.
13. چرا در زمان فتحعلی شاه روسیه به ایران حمله ی نظامی نمود ؟ در نتیجه ی برنامه ها و فعّالیت های پتر به کشوری قدرتمند و استعمارگر تبدیل شد. پس از آن نیز با حمله به کشورهای همسایه، قلمرو خود را گسترش داد. یکی از اهداف استعماری این کشور رسیدن به آ بهای آزاد و گرم خلیج فارس و اقیانوس هند بود در زمان فتحعلی شاه، روسیه با ارتشی مجهز به سلاح های جدید و آشنا با فنون جنگی تازه به قلمرو ایران در قفقاز حمله کرد.
14. به موجب عهد نامه ی گلستان کدام قسمت ها از ایران جدا شدند ؟ به موجب این عهدنامه، ایالت های گرجستان و داغستان و شهرهای باکو و گنجه از حاکمیت ایران خارج شدند و تحت حاکمیت روسیه قرار گرفتند.
15. به موجب عهدنامه ی ترکمانچای ایران چه تعهداتی را پذیرفت ؟ سرزمین های ایرانیِ شمال رود ارس به تصرف روسیه درآمد؛ ایران از کشتی رانی در دریای مازندران محروم گردید و مجبور به پرداخت غرامت شد.
16. سه بند از مفاد عهدنامه ی مفصل که در سال 1227 ق میان ایران و انگلستان بسته شد را بیان کنید : الف)دولت ایران نباید به هیچ یک از دولت های اروپایی اجازه دهد که از خاک ایران به هندوستان لشکرکشی کنند.

ب )چنانچه یکی از دولت های اروپایی به ایران حمله کند، دولت انگلستان به ایران کمک نظامی و مالی خواهد کرد.

ج )اگر میان دولت ایران و طوایف افغان اختلاف و نزاعی صورت گرفت دولت انگلستان مداخله نخواهد کرد.

17. بخشی از مفاد عهدنامه ی پاریس که در سال 1273 ق میان ایران و انگلستان بسته شد: ( 2 مورد ) الف )دولت ایران از هر نوع ادعای حاکمیت نسبت به هرات و سایر قسمت های افغانستان دست برداشته و متعهد می گردد که از مداخله در امور آن سرزمین خودداری نماید. ب ) پس از آنکه دولت ایران نیروهای خود را از هرات خارج کرد و سفیر انگلستان را پذیرفت، دولت انگلیس نیروهای خود را از سواحل و بنادر ایران خارج می کند.

18. در عهد نامه هایی که در زمان فتحعلی شاه با انگلیس بسته شد آیا انگلستان به تعهدات خود عمل نمود ؟ توضیح بدهید: در زمان فتحعلی شاه، چند عهد نامه میان ایران و انگلستان بسته شد. در این عهدنامه ها، حکومت قاجار تعهد کرد که به هیچ کشوری اجازه ندهد از خاک ایران به هندوستان لشکرکشی کند. در عوض، انگلیسی ها نیز متعهد شدند که در صورت حمله ی کشورهای دیگر به ایران، به حکومت قاجار کمک های مالی و نظامی کنند. البته، انگلستان در طول جنگ های روسیه با ایران، به تعهدات خود عمل نکرد.
19. انگلستان در دوران محمدشاه و ناصرالدین شاه با لشکرکشی به خلیج فارس و حمله به جزایر و بنادر ایران، حکومت قاجار را مجبور به چه اعمالی نمود؟ این کشور، در دوران محمدشاه و ناصرالدین شاه با لشکرکشی به خلیج فارس و حمله به جزایر و بنادر ایران، حکومت قاجار را مجبور کرد که به جدایی افغانستان از ایران رضایت دهد. انگلیسی ها همچنین ناصرالدین شاه را وادار کردند که با جدایی قسمت شرقی سیستان و بلوچستان از ایران موافقت کند. علاوه بر اینها، تعدادی از جزایر ایرانی خلیج فارس را اشغال و به پایگاه نظامی خود تبدیل کردند.

نکات مهم

نکته : کریم خان به جای عنوان شاه، لقب وکیلالرعایا. یعنی نماینده یمردم را برای خود برگزید.

نکته : بنیانگذارسلسله ی زندیه کریم خان زند.بود .

نکته : دوران فرمانروایی کریم خان زند سیسال طول کشید.

نکته : پایتخت زندیه شهرشیراز. بود .

نکته : پس از آنکه آقا محمد خان به دست خدمتکارانش کشته شد ، برادرزاده ی او فتحعلیشاه به قدرت رسید

نکته : روسیه در نتیجه ی برنامه ها و فعالیت های پِتربه کشوری قدرتمند و استعمارگر تبدیل شد

نکته : روسیه با شکست سپاه ایران عهدنامه ی. ترکمان چای را که ننگین تر از قرارداد گلستان بود به ایران تحمیل کرد .

نکته : در اوایل دوره قاجار ، مهم ترین مستعمره انگلستان هندوستان بود .

نکته : انگلیسی ها ناصرالدینشاه . را وادار کردند که با جدایی قسمت شرقی سیستان و بلوچستان از ایران موافقت کند

( درس 12 ) در جست و جوی پیشرفت و رهایی از سلطه ی خارجی

تفاوت بین ایرانیان در جنگ با روسیه در دوران عباس میرزا چگونه دیده شد؟همچنین، متوجه شد که با وجود تعداد زیاد سپاهیان ایران و دلاوری و فداکاری آنها، روس ها به دلیل برخورداری از دانش و تجهیزات پیشرفته ی نظامی پیروز شدند.
عباس میرزا چه اقداماتی برای جبران کمبود صنایع نظامی و فراگیری علوم و فنون جدید انجام داد که چگونه مشکلات را بتوانیم بیشتر حل بنمائیم ؟ یکی از اقدامات عبا س میرزا برای پیشرفت ایران فرستادن افرادی به انگلستان برای فراگیری علوم و فنون جدید بود. این افراد و کسان دیگری که پس از اینها برای تحصیل در رشت ههای فنی، نظامی و پزشکی به اروپا رفتند، به تدریج زمینه ی آشنایی ایرانیان را با دستاوردهای تمدن اروپا فراهم آوردند. آنها کنجکاو بودند که بدانند دلیل پیشرفت های علمی و صنعتی کشورهای اروپایی چه بوده است. عبا س میرزا همچنین برای آگاهی از اوضاع کشورهای اروپایی، دستور داد کتاب هایی را در موضوع تاریخ آن کشورها به فارسی ترجمه کنند. در آن دوره تازه صنعت چاپ به ایران راه یافته بود .
در مدارس دارالفنون برای آموزش از چه سیاست هایی استفاده می شد ؟ وی فرستادن دانشجو به اروپا را کافی نمی دانست، ازاین رو، تصمیم گرفت مدرسه ای به سبک مدرس ههای اروپایی در ایران تأسیس کند تا تعداد بیشتری از ایرانیان علوم و فنون جدید را در داخل کشور بیاموزند. او همچنین دستور داد معلمانی از کشورهایی جز روسیه و انگلیس )مثلاً از اتریش( برای تدریس در مدرسه ی دارالفنون استخدام شوند. مدرسه ی دارالفنون مدتی پس از برکناری امیرکبیر و چند روز پیش از قتل او شروع به کار کرد.
در مدارس دارالفنون چه علومی تدریس می شد ؟( 4 مورد ) بیش از صد دانشجو در رشته های مهندسی، پزشکی و جراحی، فیزیک، شیمی، داروسازی، معدن شناسی، توپخانه،پیاده نظام و سواره نظام در آن مشغول تحصیل شدند. تاریخ و جغرافیا از جمله در سهای عمومی این رشته ها بود .
در مکتب خانه ها دانش آموزان چه علومی می آموختند ؟در مکتب خانه، شاگردان پس از آموختن الفبای عربی به شیوۀ سنتی، به روخوانی قرآن می پرداختند. سپس کتا بهای گلستان و بوستان سعدی و دیگر آثار ادبی و تاریخی را می خواندند و نوشتن را می آموختند. مکتب دار کودکان را با اصول و فروع دین نیز آشنا می کرد و احکام دینی را به آنان یاد می داد.
تجارت انگلیسی ها و روسی ها در ایران موجب چه خساراتی به مردم ایران شد ؟ این شرکت ها معمولاً کالاهای اروپایی را بدون پرداخت حقوق گمرکی و یا با حقوق گمرکی بسیار ناچیزی وارد کشور می کردند. به همین دلیل، تولیدات داخلی قادر به رقابت با آنها نبودند. تولیدکنندگان و بازرگانان ایرانی چون نمی توانستند با این شرکت ها رقابت کنند، روز به روز ضعیف تر شدند و شروع به ورشکستگی کردند.
امتیاز تالبوت ( امتیاز انحصاری خرید و فروش تنباکو ) بین کدام کشورها و با چه امتیازات و شرایطی بود ؟در دوره ناصرالدین شاه، یک نفر انگلیسی به نام تالبو ت با پرداخت رشوه به درباریان، امتیاز انحصاری خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران را به مدت پنجاه سال به دست آورد. در آن زمان، توتون و تنباکو از عمد ه ترین محصولات کشاورزی ایران بود. براساس این امتیاز، ایرانیان نمی توانستند محصول توتون و تنباکوی خود را به کسی غیر از تالبوت بفروشند. در مقابل، تالبوت نیز تعهد کرده بود که هر سال 15000 لیره ی انگلیس به همراه یک چهارم سود سالانه ی خود را به حکومت ایران پرداخت کند.
چگونه امتیاز تالبوت لغو شد ؟مردم و به ویژه بازرگانان با آگاهی از نتایج زیانبار این امتیاز، در شهرهای مختلف شروع به اعتراض و مخالفت کردند. روحانیان در صف مقدم این اعتراض قرار گرفتند و خواهان لغو امتیاز تنباکو شدند. ناصرالدینشاه به خواسته ی مخالفان اعتنایی نکرد و آیتاللّهمیرزا حسنشیرازی، مرجع تقلید شیعیان در سامرا، در حمایت از نهضت، استفاده از توتون و تنباکو را حرام اعلام کرد. این حکم شرعی سبب شد که مردم و حتی کارکنان کاخ ناصرالدین شاه، قلیان ها را بشکنند و توتون و تنباکوها را به آتش بکشند تا اینکه این امتیاز لغو شد .

نکات مهم :

نکته : اوج این رقابت ها در دوره ی ناصرالدینشاه بود و در نتیجه ی آن، روسیه و انگلستان به امتیازهای اقتصادی مهمی در ایران دست یافتند.

نکته : رهبر لغو امتیاز تالبوت آیتاللّهمیرزا حسنشیرازی بود .

نکته : ولیعهد فتحعلی شاه و فرمانده سپاه ایران در جنگ با روسیه عباسمیزرا بود

نکته : پس از مرگ عباس میرزا فتحعلی شاه پسرش محمدمیرزا را به ولیعهدی برگزید .

نکته : ناصرالدین شاه در ابتدای سلطنتشامیرکبیر را به صدراعظمی منصوب کرد .

نکته : یکی از مهم ترین اقدامات امیرکبیر تأسیس مدرسهدارالفنون بود.

نکته : افرادی پیش گام تأسیس مدرسه هایی به سبک اروپایی در ایران شدند ازجمله میرزاحسن رشدیه بود .

نکته : تا اواخر حکومت ناصرالدین شاه سواد آموزی و آموزش ابتدایی در مکتبخانه انجام می گرفت.

نکته : یکی از گسترده ترین جنبش های اجتماعی در اعتراض به واگذاری امتیاز اقتصادی به بیگانگان نهضتتنباکو بود .

نکته : آیت الله میرزاحسنشیرازی. مرجع تقلید شیعیان استفاده از توتون و تنباکو را حرام اعلام کرد .

درس 13 (انقلاب مشروطیت؛ موانع و مشکلات )

انقلاب مشروطیت چگونه انقلابی بود ؟ انقلاب مشروطیت جنبشی سیاسی اجتماعی بود که در دوره ی حکومت مظفرالدین شاه در ایران رخ داد و به دنبال آن، نظام پادشاهی مشروطه جایگزین نظام پادشاهی استبدادی شد.
نظام پادشاهی استبدادی چگونه نظامی است ؟ نظام پادشاهی استبدادی، حکومتی است که در آن، پادشاه از قدرت و اختیارات فراوانی برخوردار است و براساس میل و اراده ی خود حکومت م یکند. به عبارت دیگر، اداره ی کشور تابع هیچ قانونی نیست و خواست پادشاه حکم قانون را دارد.
نظام پادشاهی مشروطه چگونه حکومتی است ؟ نظام پادشاهی مشروطه نوعی از حکومت است که در آن قدرت و اختیارات پادشاه بر اساس قانون محدود می شود و اداره ی کشور در اختیار نهادهایی مانند مجلس شورا و هیئت وزیران)دولت( قرار می گیرد.
زمینه های سیاسی و اقتصادی وقوع انقلاب مشروطه را بنویسید: به دلیل عقب ماندگی ایران و ناتوانی حکومت قاجاراز سوی دیگر، واگذاری امتیازهای بسیار به انگلیسی ها و رو سها، علاوه بر اینکه باعث تسلط بیگانگان بر منابع ثروت اقتصادی کشور شد، ضربه ی شدیدی به صنعت، کشاورزی و بازرگانی ایران وارد کرد و بیکاری را در سراسر کشور گسترش داد. سخت گیری و بی رحمی مأموران مالیاتی نیز بر شدت فقر عمومی افزود و باعث انقلاب مشروطه شد .
زمینه های فکری داخلی و خارچی ، وقوع انقلاب مشروطه را بنویسید: مردم مسلمان ایران با درس گرفتن از قیام امام حسین و واقعه ی کربلا، همواره آماده بودند که در برابر ظلم و بی عدالتی بایستند. آشنایی ایرانیان با افکار و دستاوردهای تمدن جدید اروپا، یکی دیگر از علل مهم انقلاب مشروطه بود.
چطور برخی از ایرانیان با جستجوی پیشرفت فرانسه و ایران به این نتیجه رسیدند که انقلاب مشروطه راه پیشرفت ایران است ؟ عده ای از ایرانیان که با کنجکاوی در جست و جوی دلایل عقب ماندگی ایران و پیشرفت کشورهای اروپایی بودند، متوجه نظام مشروطه و حکومت قانونمند در آن کشورها شدند. آنان سرانجام به این نتیجه رسیدند که ایران نیز با داشتن حکومت مشروطه می تواند در مسیر پیشرفت و ترقی قرار گیرد.
روشنفکران دارالفنون چگونه توانستند مردم را از معایب حکومت استبدادی مطلع سازند ؟ آنان تلاش می کردند که از طریق کتاب و روزنامه، مردم را با معایب حکومت استبدادی آشنا کنند.
چگونه انگیزه های مردم برای وقوع انقلاب مشروطه بیشتر شد ؟1.-مظفرالدین شاه، فرمانروایی نرم خو و ناتوان بود و در دوره ی پادشاهی او، سوءاستفاده و ستمگری مأموران حکومت و دخالت بیگانگان در امور کشور ادامه یافت و بر خشم و نارضایتی مردم افزود. 2-. همجنان قتل ناصرالدین شاه به دست میرزا رضا کرمانی، انگیزه و اراده ی مردم را برای مبارزه با استبداد و سلطه ی خارجی دوچندان کرد.
وقوع چند حادثه نیز به انجام انقلاب مشروطیت سرعت بخشید ؟ نام ببرید ( 2 مورد ) الف ) به جوب بستن بازرگانان به بهانه ی گران شدن قند دنبال این واقعه، بازار بسته شد ب ) گروهی از علما به رهبری آیت اللّه طباطبایی به نشانه ی اعتراض از تهران به ری مهاجرت کردند و در حرم حضرت شاه عبدالعظیم بَست نشستند.
آیا بست نشینی علما برای تاسیس مجلس شورا و انقلاب مشروطه به نتیجه رسید ؟ بله ، مظفر الدین شاه در 14 مرداد 1284 ش. فرمان مشروطه را صادر کرد. پس از آن، مجلس شورای ملی تشکیل شد و قانون اساسی مشروطه نیز با عجله تدوین و تصویب گردید.
موانع و مشکلات حکومت مشروطه را نام ببرید : ( 4 مورد ) الف ) مخالفت و دشمنی مستبدان ب( اختلاف و دودستگی میان مشروطه خواهان پ( افزایش دخالت های خارجی ت( وقوع جنگ جهانی اوّل
پادشاهان فاجار را به ترتیب به تخت نشستن نام ببرید : 1-آقامحمدخان 2- فتحعلی شاه3- محمد شاه 4- ناصرالدین شاه 5- مظفرالدین شاه 6 – محمد علی شاه 7– احمد شاه بودند .
چرا شیخ فضل الله نوری با دیگر مشروطه خواهان مخالفت نمود ؟ آیت اللّه شیخ فضل اللّه نوری که در آغاز پشتیبان مشروطه بود، به انتقاد از آن پرداخت وی معتقد بود افرادی که رهبری انقلاب را به دست گرفت هاند، به اسلام اعتقادی ندارند و می خواهند افکار و فرهنگ کشورهای اروپایی را در ایران گسترش دهند .
چه زمانی دو دسته گی( تفرقه ) بین مشروطه خواهان بیشتر شد ؟ بعد از برکناری محمدعلی شاه، با فرصت طلبی شیخ فضل الله نوری را به اتهام مخالفت با نظام مشروطه محاکمه کردند و به شهادت رساندند. شهادت مجتهد معروف پایتخت، موجب اختلاف و دشمنی بیشتر در داخل کشور شد.
روسیه و انگلستان در قرارداد 1907 چه تصمیمی درباره ایران گرفتند؟ قرارداد 1907 ایران را میان خود تقسیم کردند . پس از آن، روسیه با خیالی آسوده در امور داخلی ایران مداخله می کرد و اجازه نمی داد که دولت و مجلس اوضاع آشفته ی کشور را سر و سامان دهند. آنها در تبریز تعدادی از مشروطه خواهان را کشتند و در مشهد نیز حرم امام رضا را به گلوله بستند.
موضع کشور ایران در مقابل با جنگ جهانی اول چگونه بود ؟ نتیجه چه شد ؟ موضع بی طرفی اتخاد کرد اما انگلیس و عثمانی و روسیه بی طرفی را نادیده گرفتند و ایران صحنه ی نبرد نیروهای انگلیس و عثمانی و روسیه شد
جنگ جهانی اول موجب چه مشکلاتی در کشور ایران گردید ؟ توضیح بدهید: موجب بی ثباتی در حکومت مرکزی و آشفتگی اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران گردید نیروهای اشغالگر از حکومت مرکزی نافرمانی می کردند و برایران تسلط بیشتری یافتند مصیبت هایی مثل فقر قحطی گرسنگی شیوع بیماریهای واگیردار جان افراد زیادی را گرفت .
نیروهای متفقین و نیروهای متحدین شامل کدام کشورهاست ؛ نام ببرید :

متحدین : آلمان – ایتالیا - اتریش مجارستان - عثمانی

متفقین : انگلستان – روسیه - فرانسه و ( در اواخر جنگ امریکا )

نکات مهم :

نکته : هم زمان با تأسیس حکومت قاجار، انقلاب کبیر فرانسه رخ داد.

نکته :مهم ترین خواسته ی علما در حضرت عبدالعظیم مردم تاسیس عدالت خانه و مجلس شورا برای رسیدگی به شکایات مردمی بود.

نکته : فرمان مشروطیت توسط مظفر الدین شاه صادر گردید .

نکته : محمدعلی شاه ، پادشاهی مستبد بود.

نکته : به دستور محمدعلی شاه مجلس به توپ بسته شد و منحل گردید.

نکته : مجاهدان مشروطه خواه در تبریز به رهبری ستارخان و باقرخان در برابر حکومت محمد علی شاه ایستادند .

نکته : پس از فتح تهران، محمدعلی شاه را برکنارکردند و پسر خردسالش، احمدمیرزا، را به جانشینی او برگزیدند .

نکته : رهبران انجمن آزادی خواهان آیت الله سید محمد طباطبایی و آیت الله عبدالله بهبهانی بودند .

نکته : انقلاب کبیر فرانسه همزمان با تأسیس حکومت قاجار در ایران رخ داد .

نکته : رهبری انقلاب مشروطیت را علماو روشنفکران بر عهده داشتند

نکته : جنگ جهانی اول پس از 4 سال با پیروزی متفقین به پایان رسید

نکته : دلیرمردان تنگستانی به فرماندهی رئیسعلی دلواری با ایثار جان خویش ضربه ی سنگینی به اشغالگران وارد آوردند .

درس14: ایران در دوران حکومت پهلوی

1- مفاد قرارداد 1919 را بیان کنید ؟ معروف شد. بر اساس این قرارداد، اداره ی امور نظامی و مالی ایران در اختیار کارشناسان )مستشاران( نظامی و مالی » قرارداد1919 « که به انگلستان قرار می گرفت. این قرارداد در ایران با مخالفت گسترده ای روبه رو شد و بسیاری از شخصیت های مبارز و آزادی خواه مانند آیت اللّه مدرس و شیخ محمد خیابانی با آن به مخالفت برخاستند. احمد شاه قاجار نیز از تایید آن خود داری نمود .

2- کودتای 1299 را توضیح بدهید : انگلستان پس از ناکامی در اجرای قرارداد 1919، درصدد برآمد که از طریق کودتا اهداف خود را در ایران پیگیری کند.در سوم اسفند 1299 نیروهای تحت فرمان رضاخان مراکز مهم پایتخت را اشغال کردند و احمدشاه مجبور شد سیدضیاء را به نخست وزیری و رضاخان را به فرمان دهی کل قوا منصوب کند.

3- رضاخان در ابتدای رسیدن به حکومت خود را چگونه فردی معرفی می نمود ؟ از این رو، طرفدارانش با تبلیغات فراوان او را شایسته تر از احمدشاه قاجار برای حکومت معرفی می کردند. رضاخان در آن زمان برای جلب نظر مردم، خود را فردی مذهبی و پایبند به احکام و ارزش های دینی نشان می داد. به همین دلیل، در مراسم و مجالس مذهبی حضور می یافت و با علما دیدار و مشورت میکرد.

4- چگونه بصورت رسمی حکومت از پهلوی به قاجار تغییر نمود ؟ در سال 1304ش مجلس شورای ملی با وجود مخالفت جدّی تعداد کمی از نمایندگان، مانند آیت اللّه مدرس و دکتر مصدق، احمد شاه قاجار را از قدرت برکنار کرد وحکومت موقت را به رضاخان سپرد. سپس، مجلس مؤسسان به طور رسمی حکومت را به رضاخان و خانواده ی او واگذار کرد.

5- رضا خان پهلوی به بهانه ی برقراری امنیت چه کارهایی انجام داد ؟ رضاخان به بهانۀ برقراری امنیت برخی از قیا م های آزادی خواهانه و استقلال طلبانه مانند نهضت جنگل به رهبری میرزاکوچک خان جنگلی را با خشونت زیاد سرکوب کرد.

6- رضا خان چگونه حکومت می کرد؟ توضیح بدهید : رضاشاه از ابتدای حکومت به استبداد و دیکتاتوری روی آورد. در دوران حکومت او، هیئت وزیران و نمایندگان مجلس شورای ملی اختیار و استقلال چندانی نداشتند و تابع دستورات شاه بودند. حکومت رضاشاه به احزاب و روزنامه های مستقل اجازه ی فعّالیت نمی داد و با زور و خشونت، فضای خفقان، ترس و سرکوب را بر جامعه حاکم کرد. در چنین شرایطی، مخالفان سرنوشتی جز تبعید، زندان، شکنجه و اعدام نداشتند.

7- رضا بعد از رسیدن به حکومت برای تضعیف ارز ش های اسلامی و تخریب فرهنگ ایرانی چه کارهایی انجام داد ؟4 مورد 1- مجبور کردن مردم به این بود که لباس یکسانی به تن کنند و کلاه لبه داری )مشهور به کلاه پهلوی) بر سر بگذارند 2-محدودیت هایی برای برگزاری مراسم مذهبی از جمله عزاداری اما م حسین( ع ) به وجود آمد 3- حکومت رضاشاه که بسیار شیفته ی ظاهر فرهنگ اروپایی بود، اندکی پس از سرکوب قیام گوهرشاد،4- دستور داد حجاب را با زور و خشونت از سر زنان و دختران ایرانی بردارند.

8- موضع ایران در جنگ جهانی دوم چه بود ؟و نتیجه آن چه شد ؟ در جنگ جهانی دوم، دولت ایران اعلام بی طرفی کرد، اما در شهریور 1320متفقین حضور شماری از آلمان ها در ایران را بهانه قرار دادند و کشور ما را به اشغال خود درآوردند.

هدف اصلی آنها از این اقدام، استفاده از موقعیت و منابع و امکانات ایران به سود خویش بود. کشور ما تا پایان جنگ و پیروزی متفقین ) 1324 ش/ 1945 م( در اشغال بیگانگان بود.

9- جنگ جهانی دوم چه آثار زیان باری بر ایران داشت ؟ جنگ جهانی دوم نیز همچون جنگ جهانی اوّل، به اقتصاد و جامعه ی ایران خسارت و آسیب زیادی وارد کرد. مردم ایران طی آن سا لها با کمبود و گرانی شدید مواد غذایی، مخصوصاً نان، روبه رو بودند و عده ی زیادی بر اثر گرسنگی و سوِءتغذیه جان سپردند.

10- نیروهای محور و متفقین شامل کدام کشورها می شدند نام ببرید :

دولت های محور : آلمان- ایتالیا - ژاپن

متفقین : انگلستان- فرانسه - شوروی ( روسیه ) - امریکا

11- عاقبت رضاخان بعد از جنگ جهانی دوم چه شد ؟ متفقین پس از اشغال ایران، رضاشاه را مجبور کردند که به نفع پسرش، محمدرضا، از قدرت کناره گیری کند و سپس او را از کشور تبعید کردند.

12- جریان ملی شدن نهضت ملی شدن نفت را بیان کنید : رضاشاه خیلی زود طی قراردادی منابع نفت ایران را به انگلستان واگذار کرد. در سال های بعد از جنگ جهانی دوم، مردم ایران خواهان لغو آن قرارداد و ملی شدن صنعت نفت بودند. آیت اللّه کاشانی و دکتر محمد مصدق رهبری نهضت ملی شدن صنعت نفت را به عهده گرفتند. مجلس شورای ملی نیز با مشاهده اتحاد و یکدلی مردم، قانون ملی شدن نفت را تصویب کرد. پس از آن، دکتر مصدق نخست وزیر شد تا آن قانون را به اجرا درآورد و دست بیگانگان را از این ثروت ملی کوتاه کند.

13-نتیجه اختلافات سیاسی رهبران نهضت ملی شدن نفت در ایران چه شد ؟ رهبران نهضت اسیر جاه طلبی و خودخواهی سیاسی اطرافیان خود شدند و نتوانستند از گسترش اختلافات درونی جلوگیری کنند. در نتیجه، اتحاد و همدلی به تفرقه و دشمنی تبدیل شد.

14- چگونه زمینه ی کودتای 28 مرداد 1332 در ایران آماده شد ؟اختلافات در نتیجه تفرقه میان رهبران نهضت ملی نفت این وضعیت، ملت را دلسرد و دشمنان نهضت را امیدوار کرد. دولت های انگلستان و آمریکا از این شرایط برای سرنگونی دولت دکتر مصدق از طریق کودتا استفاده کردند.طبق برنامه آمریکا و انگلیس در روز 28 مرداد 1332 واحدهایی از ارتش به فرماندهی سرلشکر زاهد ی به خیابان ها ریختند و با اشغال مراکز مهم پایتخت، دولت دکتر مصدق را سرنگون کردند.

15- بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در ایران حضور انگلستان و آمریکا چگونه شد ؟ پس از موفقیت کودتای 28 مرداد، منابع نفت ایران دوباره در اختیار بیگانگان قرار گرفت و نفوذ و سلطه ی آمریکا بر کشور ما به تدریج افزایش یافت.

16- محمد رضا شاه پهلوی بعد از کودتای 28 مرداد به چگونه شاهی تبدیل شد ؟ محمدرضاشاه پس از کودتا، به شاهی مستبد و ستمگر تبدیل شد که اصول قانون اساسی را آشکارا نادیده می گرفت. او همچنین با تأسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور )ساواک( به سرکوب شدید مخالفان پرداخت و دوباره فضای ترس و خفقان بر ایران حاکم شد.

نکات مهم :

نکته : به طور رسمی مجلس مؤسسان حکومت را به رضاخان و خانواده ی او واگذار کرد .

نکته : یکی از رویدادهای مهم تاریخ معاصر ایران، ملی شدن صنعت نفت است.

نکته : آیت اللّه کاشانی و دکتر محمد مصدق رهبری نهضت ملی شدن صنعت نفت را به عهده گرفتند.

نکته : رضا خان توسط متفقین از کشور تبعید شد.نکته : اواخر جنگ جهانی اول حکومت روسیه سرنگون شد و پس از ان نام این کشور به اتحاد جماهیر شوروی تغییر یافت .

نکته : قرارداد 1919 در زمان نخست وزیری وثوق الدوله بسته شد .

نکته : رضاخان از ابتدای حکومت به استبداد و دیکتاتوری روی آورد .

نکته : با مشاهده ی اتحاد و یکدلی مردم ، مجلس شورای ملی قانون ملی شدن صنعت نفت را تصویب کرد .

نکته : پس از تصویب قانون ملی شدن نفت دکتر محمد مصدق نخست وزیر شد تا آن قانون را اجرا کند و دست بیگانگان را از این ثروت ملی کوتاه کند .

نکته : پس از موفقیت کودتای 28 مرداد ، نفوذ و سلطه آمریکا. بر کشور ما به تدریج افزایش یافت .

نکته : جنگ جهانی دوم فاصله سالهای 1945-1939 میلادی مطابق با 1322-1318 شمسی بوقوع پیوست .

سقوط حکومت شاهنشاهی

و شکل گیری نظام جمهوری اسلامی

درس 15 انقلاب اسلامی ایران

اساسی ترین قوانین لایحه ی انجمن های ایالتی و ولایتی چه بود ؟( 2 مورد ) الف( لغو شرط مسلمان بودن برای انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان ب( لغو سوگند به قرآن از سوی انتخا ب شوندگان و تبدیل آن به سوگند به کتاب آسمانی.
سرانجام لایحه ی انجمن های ایالالتی و ولایتی تبدیل به قانون شد ؟ یا خیر ؟ نتیجه چه شد ؟ سرانجام در نتیجه ی مخالفت جدّی امام و سایر علما، دولت مجبور شد تصویب نامه ی مذکور را لغو کند.
نتیجه همه پرسی اصول شش گانه که انقلاب سفید نام گرفت چه شد ؟ اصول شش گانه در ظاهر برای کشور خوب و لازم به نظر می رسیدند، اما امام خمینی و سایر علمای مبارز از اهداف و پیامدهای واقعی این اصول آگاه بودند و یقین داشتند که اجرای این اصول، موجب تحکیم سلطه ی آمریکا بر ایران و وابستگی سیاسی و اقتصادی کشور ما به بیگانگان می شود. به همین دلیل، امام ضمن غیرقانونی شمردن همه پرسی اصول ش شگانه، از مردم خواست که در آن شرکت نکنند.
قیام 15 خرداد 1342 چگونه شروع شد و ادامه یافت ؟ توضیح بدهید: در آن زمان، حکومت پهلوی با اسرائیل رابطه برقرار کرده بود امام خمینی به مداحان ماه محرم گفت که خطر اسرائیل را به مردم گوشزد کنند. امام خمینی، خود نیز در عصر عاشورا ) 13 خرداد( در سخنانی تاریخی در مدرسه فیضیه قم، شاه را به دلیل ستمگری، همکاری با اسرائیل و وابستگی به آمریکا به شدّت محکوم کرد. مأموران رژیم شاه شبانه به خانه ی امام ریختند و ایشان را دستگیر و پس از انتقال به تهران، در یکی از پادگا نهای نظامی زندانی کردند. قیام 15 خرداد اگرچه به زور اسلحه و با خشونت مأموران رژیم سرکوب شد، بر خشم و نفرت مردم انقلابی نسبت به شاه و عوامل حکومت او افزود .
در نتیجه ی اعمال حق کاپیتولاسیون ماموران آمریکایی در ایران چه اتفاقی می افتاد ؟ مدتی بعد، آمریکا دولت ایران را مجبور کرد که به مأموران نظامی آمریکا مصونیت قضایی یا حق کاپیتولاسیون بدهد. بر اساس این مصونیت، اگر آمریکایی ها در ایران مرتکب جرمی می شدند، دادگاه های ایران حق رسیدگی به جرم آنها را نداشتند.
بعد از مخالفت امام خمینی علیه کاپیتولاسیون چه اتفاقی برای امام افتاد ؟ بنابراین، در 13 آبان 1343 ایشان را به ترکیه تبعید کرد. حدود یک سال بعد، تبعیدگاه امام از ترکیه به نجف در عراق تغییر یافت و تا مهر 1357 در آن شهر ساکن بود.
آیا امام در تبعید دست از مبارزه کشیدند ؟ امام در تبعید نیز به مبارزه ادامه داد و به مناسبت های مختلف با صدور اعلامیه و فرستادن پیام به گرو ههای سیاسی، مردم را به مبارزه با شاه و اسرائیل دعوت می کرد.
عالمان و دانشمندان دینی چگونه اسلام انقلابی را به جوانان معرفی کردند ؟ آنان می کوشیدند با سخنرانی، نوشتن کتاب و مقاله و برگزاری کلاس های تفسیر قرآن و نهج البلاغه در مساجد، حسینیه ها و دانشگا هها، اسلام انقلابی را به جوانان معرفی کنند.
در جمعه ی سیاه (17 شهریور 1357) چه اتفاقی افتاد ؟ مأموران رژیم به طرز بی رحمانه ای تظاهرات مردم را در میدان ژاله )شهدای کنونی( به خاک و خون کشیدند و عده ی زیادی را شهید و زخمی کردند.
سرانجام بعد جمعه ی سیاه چه اتفاقی افتاد ؟ سرانجام، در نتیجه ی مبارزه مردم ایران شاه در روز 26 دی ماه مجبور به فرار از کشور شد .
در تاریخ های 12 و 22 بهمن ماه 1357 در ایران چه اتفاقاتی افتاد ؟ رهبر انقلاب اسلامی در 12 بهمن 1357در میان یکی از باشکوه ترین استقبال های تاریخ، به میهن عزیز بازگشت. پس از ده روز سرنوشت ساز در تاریخ ایران، انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 به پیروزی رسید و عصر جدیدی در تاریخ ایران آغاز شد.
هدف انقلاب اسلامی ایران چه بود ؟ هدف آن از بین بردن وابستگی کشور به بیگانگان و تأمین حقوق ملت در چارچوب قوانین و ارزش های اسلامی بود.
سه عامل موثر در پیروزی انقلاب اسلامی ایران چه بود ؟ سه عامل مؤثر در موفقیت انقلاب » رهبری قاطع و هوشیارانه امام خمینی « و » وحدت و استقامت ملت « ،» ایمان و اعتقاد به اسلام «اسلامی بودند.

نکات مهم :

نکته : تغییرات لایحه ی انجمن های ایالتی و ولایتی به بهانه ای مشارکت بیشتر مردم در فعالیت های اجتماعی بود.

نکته : برجسته ترین چهره مخالفان لایحه ی انجمن ایالتی و ولایتی ، عالمی شجاع به نام آیت اللّه سید روح الله خمینی بود.

نکته : حقیقت لایحه ی انجمن های ایالتی و ولایتی تهاجم آشکاری به هویت دینی جامعه ی اسلامی ایران بود .

نکته : به گفته ی امام خمینی هدف حکومت پهلوی که هدف حکومت از این تغییرات، تضعیف اسلام و تخریب ارز شهای اسلام است.

نکته : قیام مردم قم در 19 دی 1356 در اعتراض به انتشار مقاله ی توهین آمیز روزنامه ی اطلاعات به امام خمینی بود .

نکته : مردم تبریز به مناسبت چهلم شهدای 19 دی قم، در روز 29 بهمن ماه 1356 قیام کردند.

نکته : یکی از خونین ترین رویدادهای دوران انقلاب اسلامی در روز 17 شهریور 1357 در تهران به وقوع پیوست. در آن روز که به جمعه سیاه معروف شد،

نکته : انقلاب اسلامی با شعار محوری "استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی " به پیروزی رسید.

نکته : امام خمینی در عصر عاشورا 13 خرداد 1342 در مدرسه فیضیه قم سخنرانی تاریخی کرد .

نکته : یکی از خونین ترین رویدادهای دوران انقلاب اسلامی در روز 17 شهریور 1357 در تهران به وقوع پیوست .

نکته : در نتیجه ی مبارزه مردم ایران شاه در روز 26 دیماه 1357 مجبور به فرار از کشور شد .

نکته : انقلاب اسلامی ایران ، انقلاب با ویژگی های دینی بود

درس 16 : ایران در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی

همه پرسی تعیین نظام سیاسی در چه تاریخی اتفاق افتاد و نتیجه چه شد ؟ مردم ایران در روزهای 10 و 11فروردین 1358 برای تعیین سرنوشت سیاسی خود به پای صندوق های یکی را » جمهوری اسلامی- آری یا خیر « رأی رفتند تا از میان دو گزینه 98 درصد مردم به جمهوری اسلامی رأی برگزینند. نتیجه همه پرسی در 12 فروردین اعلام گردید و پس از آن، این روز به عنوان روز جمهوری اسلامی نام گذاری شد.
چه زمانی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تدوین و تصویب گردید ؟ بلافاصله پس از همه پرسی تعیین نظام سیاسی، مقدمات تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی فراهم آمد.
انتخابات ریاست جمهوری و نمایندگان مجلس جمهوری اسلامی چه زمان صورت گرفت ؟ انتخابات اوّلین دوره ریاست جمهوری )بهمن 1358) و سپس اوّلین دوره مجلس شورای اسلامی )اسفند 1358 ( برگزار شد.
دشمنان انقلاب اسلامی ایران چه کشورهایی بودند ؟ چرا با ایران دشمنی می کردند ؟ جمهوری اسلامی روابط خود را با دولت اشغالگر قدس )اسرائیل( قطع کرد و از قیام مردم فلسطین برای آزادی سرزمین خود پشتیبانی نمود.زیرا هدف دولت اسلامی ایران حمایت از نهضت های آزادی بخش جهان بود ، دولت های سلطه گر و زورگو که در رأس آنها آمریکا بود، فعّالیت های گسترده ای را برای انحراف و نابودی نظام نوپای اسلامی آغاز کردند.
توطئه ها و دسیسه های دشمنان انقلاب اسلامی را نام ببرید: ( 4 مورد )

الف( ایجاد شورش و ناامنی ب( ترور شخصیت ها و مردم انقلابی ج( اقدامات نظامی د ) جنگ تحمیلی

در نتیجه اقدامات ترورشخصیت های انقلابی و مردم چه اتفاقاتی افتاد؟ در نتیجه ی این اقدام های تروریستی، تعداد زیادی از شخصی تهای نظام جمهوری اسلامی و یاران نزدیک امام به شهادت رسیدند. آیت اللّه سیدعلی خامنه ای نیز بر اثر اقدا مهای تروریستی ضدانقلاب به شدّت مجروح شدند.
یاران نزدیک امام که به شهادت رسیدند را نام ببرید : 1. استاد شهید آیت اللّه مرتضی مطهری، رئیس شورای انقلاب،2. آیت اللّه دکتر بهشتی و 72 تن از یارانش بر اثر انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی 3. محمد علی رجایی دومین رئیس جمهوری اسلامی 4. دکتر محمد جواد باهنر، نخست وزیر،حزب جمهوری اسلامی
آمریکائیان برای آزاد نمودن گروگانها ی آمریکائی چه اقدامات نظامیی انجام دادند ؟نتیجه ی دخالت نظامی آنها چه شد ؟ دانشجویان خط امام اعلام کردند که چنانچه آمریکا شاه را تحویل دهد و متعهد شود که در امور داخلی ایران دخالت نکند، گروگا نها را آزاد خواهند کرد. آمریکا برای رهایی گروگان ها اقدام به حمله ی نظامی کرد اما هواپیما و بالگردهای آن کشور در صحرای طبس دچار طوفان شن شدند و نیروهای آمریکایی با تحمل تلفات و خسارت گریختند.
سرانجام گروگانهای آمریکائی چه شد ؟ سرانجام با میانجیگری دولت الجزایر، دانشجویان پس از یک سال و چند ماه گروگان های آمریکایی را آزاد کردند.
نتیجه ی جنگ تحمیلی ایران و عراق چه شد ؟ این در حالی بود که صدام به هیچ یک از هدف های خود نرسید و حتی نتوانست یک وجب از خاک عزیز کشور ما را جدا کند. دو سال بعد از اعلام آتش بس، ایران و عراق برای تبادل اسرا به توافق رسیدند. اسرا به وطن بازگشتند .
چه زمانی رحلت امام خمینی اتفاق افتاد ؟ سرانجام درشامگاه 13 خرداد 1368 در تهران درگذشت. پیکر او را میلیون ها عزادار پس از یک تشییع بی نظیر تاریخی در بهشت زهرا به خاک سپردند .
چگونه جانشینی برای امام خمینی ره اقدامات لازم را انجام دادند ؟ مجلس خبرگان رهبری آیت اللّه خامنه ای را به رهبری انقلاب برگزید .آیت اللهّ خامن های همواره بر حفظ و تداوم آرما نهای انقلاب اسلامی و راه امام خمینی تأکید داشتند و در این زمینه گام های مؤثری برداشته اند.

نکات مهم :

نکته : 12 فروردین به عنوان روز جمهوری اسلامی نام گذاری شد.

نکته : همه پرسی تعیین نظام سیاسی 10 و 11 فروردین 1358 انجام شد .

نکته : از جمله مهم ترین این نهادها، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج مستضعفان بودند .

نکته : ایجاد شورش و ناامنی با هدف ایجاد جنگ های داخلی صورت پذیرفت .

نکته : دشمنان خارجی انقلاب اسلامی در بخش هایی از کشور به ویژه در مناطق مرزی به ایجاد ناامنی و اغتشاش پرداختند.

نکته : در 13 آبان 1358 دانشجویان پیرو خط امام سفارت آمریکا را تسخیر کردند . و تعدادی از مأموران دولت آمریکا را به گروگان گرفتند.

نکته : در 31 شهریور 1359 ، صدام، رئیس حکومت بعثی عراق، با فرمان حمله به خرمشهر جنگ علیه ایران را آغاز کرد و بخش هایی از خاک میهن ما را به اشغال خود درآورد

نکته: جنگ تحمیلی ایران و عراق، سرانجام پس از هشت سال پایداری ملت و ایثار رزمندگان به پایان رسید .

نکته : جنگ بین ایران و عراق دقیقا روز 29 مرداد 1367 از سوی سازمان ملل آتش بس اعلام شد.

نکته : در همه پرسی برای تعیین نظام سیاسی 98 درصد مردم به جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند .

نکته : نهادهای انقلابی به فرمان امام خمینی بر اساس ضرورت و نیازهای کشور به وجود آمدند .

نکته : آیت الله سیدعلی خامنه ای بر اثر اقدام های تروریستی ضد انقلاب به شدت مجروح شدند .

نکته : امام خمینی سرانجام در شامگاه 13 خردا.د 1368 در تهران درگذشت .

نکته : یک روز پس از ارتحال امام خمینی مجلس خبرگان رهبری آیت الله خامنه ای را به رهبری انقلاب برگزید .

تعلیمات اجتماعی

فصل نهم فرهنگ و هویت

درس هفدهم : فرهنگ

1- هویت هر کشور را چه چیزی تشکیل می دهد ؟ هویت هر کشور که آن را از کشورهای دیگر متمایز می کند، فرهنگ آن است. موجودیت یک کشور با فرهنگ آن شناخته می شود.

2- فرهنگ شامل کدام شیوه های مشترک در زندگی مردم هر جامعه ای محسوب نمود ؟ افراد یک جامعه برای زندگی در کنار هم از شیوه های مشترکی استفاده می کنند. آنها در چگونگیبرقراریارتباط با یکدیگر،باورها و اعتقادات، قوانینومقررات، نحوه یاستفادهازمحیط طبیعی و …اشتراکاتی با هم دارند. پس فرهنگ را می توان شیوه ی مشترک زندگی در یک جامعه دانست.

3- هنجار چیست ؟ مثالی بزنید : هنجارها، رفتارهای معینی هستند که در یک گروه یا جامعه پذیرفته شده و متداول اند. به عبارت دیگر به قواعد و شیوه های مورد قبول یک جامعه برای انجام دادن کارهای مختلف، هنجار می گویند.برای مثال، ما وقتی به هم می رسیم سلام می کنیم، وقتی می خواهیم غذا بخوریم یا وارد جایی شویم، به هم تعارف می کنیم. وقتی کسی موفقیتی به دست می آورد به او تبریک می گوییم، وقتی خانه ی نو می خرد برای او هدیه می بریم و … .

4- مهمترین دلایل پیروی از هنجارهای اجتماعی چیست ؟ مهم ترین دلایل پیروی از هنجارها، ارزش دانستن و اعتقاد به آنها، حفظ آبرو و احترام یا ترس از مجازات است. اگر افراد ازهنجارها یا شیوه های مورد قبول گروه یا جامعه پیروی نکنند، مجازات می شوند. این مجازات ممکن است به صورت سرزنش خود یا دیگران، پوزخند، تمسخر، طرد کردن و محروم نمودن، متلک گفتن یا مجازات های رسمی و قانونی باشد.

5- خرده فرهنگ ها چیست ؟مثالی بزنید : فرهنگ عمومی هر جامعه، خرده فرهنگ هایی را در دل خود جا داده است. هریک از این خرده فرهنگ ها، نمادها و هنجارهای خاصّ خود را دارد.برای مثال؛ هر یک از جامعه های روستایی،شهریوعشایریایران هنجارهایی دارند که مخصوص آن جامعه هستند و با هنجارهای جامعه ی دیگر تفاوت دارند یا در اقشار مختلف مانند روحانیون،ورزشکاران، تاجران ، نظامیان و ... می توان هنجارهای ویژه ای را مشاهده کرد. اقواممختلفایرانی نیز علاوه بر داشتن اشتراکات فرهنگی با کل جامعه ی ایران، نمادها و هنجارهای مخصوص به خود دارند.

6- ارزش های جامعه چیست ؟ چه تاثیری بر رفتارهای مردم در جامعه دارند ؟ مثال بزنید : ارزش یعنی خوب و بد، زشت و زیبا و مطلوب یا نامطلوب دانستن امور مختلف. برای مثال می گوییم راستگویی خوب و دروغگویی بد است. ارز ش ها زمینه ی شکل گیری هنجارها را ایجاد می کنند و جهت دهنده رفتارها هستند. افراد بر مبنای ارز شهایی که به آنها معتقدند، عمل می کنند. برای مثال، پرهیز از اسراف – صداقت – شجاعت – پرهیز از دخانیات – کمک به دیگران – پیروی از مد – مومن بودن –متواضع بودن .

7- اعتقادات افراد جامعه چه تاثیری در شکل گیری هنجارها و ارزش های جامعه دارند ؟ با مثال توضیح بدهید : برای مثال ما که مسلمان هستیم، اعتقادات اسلامی، ملاکی است که با آن هنجارها و ارز شها را می سنجیم و هرکدام را که با این اصول اعتقادی سازگاری ندارند، طرد می کنیم.

نکات :

نکته : فرهنگ جامعه شیوه ی زندگی آن جامعه است .

نکته فرهنگ پدیده ای آموختنی است ، یعنی از طریق زن به ارث نمی رسد .

نکته: فرهنگ از راه آموزش و تربیت از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود .

نکته : فرهنگ در جریان فرایند اجتماعی شدن آموخته می شود .

نکته: فرایند اجتماعی شدن ، نخست در خانواده رخ می دهد .

نکته: اولین و مهم ترین کانون اجتماعی شدن فرد خانواده . است .

نکته: نماد در جریان روابط اجتماعی به وجود می آید .

نکته : هنجارها به روابط اجتماعی سامان می بخشد .

درس هجدهم هویت

1- هویت انسان را تعریف کنید : هویت عبارت است از احساس و آگاهی و شناخت از خود. آگاهی انسان از وجود و شخصیت و ویژگی های خود از جمله تفاوت های او با سایر موجودات زنده است و خداوند این امتیاز را به انسان عطا کرده است.

2- بیان کنید معمولا درچه مواردی در مورد هویت انسان سوالاتی پرسیده می شود ؟ مثال بزنید : برای مثال، وقتی به جایی تلفن می کنند، در » کیستی « افراد در موقعیت های گوناگون با پرسش از یک مؤسسه ی آموزشی یا ورزشی ثبت نام می کنند، برای استخدام شدن به مؤسسه ای می روند یا در مراسم خواستگاری از آنها خواسته می شود به این پرسش پاسخ دهند. آنها نیز با توجه به شرایط و موقعیت، برخی ویژگی های خود را بیان می کنند.

3- هویت فردی افراد شامل کدام ویژگی های اوست ؟ مثال بزنید : هویت فردی شامل دو بخش ویژگی های جسمانی و روانی است.

ویژگی هایی مانند جنسیت، قد، وزن، سن، گروه خونی و… هویت جسمانی را تشکیل می دهند. این ویژگی ها مربوط به بدن و خلقت طبیعی ما هستند. ویژگی های اخلاقی و روانی همان ویژگی های غیر جسمانی هستند؛ مانند صبور بودن، زودرنج بودن، داشتن پشتکار و اراده، امیدوار بودن، لجوج بودن، به هنر علاقه داشتن .

4- آیا ویژگی های جسمانی و روانی بر هم تاثیر می گذارند ؟ ویژگی های جسمانی افراد بر خصوصیات روانی آنها اثر می گذارد. برای مثال، بیماری ها یا اختلالات جسمی تأثیرات نامطلوبی بر سلامتی روانی انسان دارند.از سوی دیگر، ویژگی های اخلاقی و روانی نیز می توانند بر جسم ما تأثیر بگذارند. برای مثال، افراد خوش بین و امیدوار و پر تلاش نسبت به آدم های بدبین و منفی باف یا تنبل سلامت جسمانی بیشتری دارند .

5- افراد اجتماعی چگونه صاحب هویت های اجتماعی می گردند ؟ افراد با عضویت در گروه های مختلف اجتماعی هویت اجتماعی به دست می آورند.ما با عضویت در خانواده، فرزند به حساب می آییم، با عضویت در مدرسه دانش آموز هستیم و با عضویت در جامعه ی ایران، ایرانی محسوب می شویم. به عبارت دیگر، هویت اجتماعی ما از طریق ارتباط با جامعه شکل می گیرد. ما عضو گروه های متفاوتی مانندخانواده، دوستان، همکلاسیها، همسایهها و همکاران هستیم و در هر گروه نقش هایی را به عهده می گیریم .

6- هر انسان چند دسته هویّت و یا ویژگی دارد ؟ 1- ویژگی اجتماعی 2- ویژگی جسمانی 3- ویژگی روانی و اخلاقی

7- ابعاد مختلف هویت چگونه بر هم تاثیر می گذارند ؟ مثال بزنید : هویت اجتماعی بر هویت فردی )جسمانی و روانی( تأثیر می گذارد. برای مثال، وقتی فردی در گروه دوستان و همسالان قرار می گیرد از سلیقه ها و علایق آنها تأثیر می پذیرد و به تدریج، همان علایق بخشی از هویت فردی او می شوند.از سوی دیگر، هویت افراد بر هویت جامعه تأثیر می گذارد؛ برای مثال، وجود افراد سالم و پرتلاش و منظم به پیشرفت جامعه کمک می کند و وجود افراد پایبند به اخلاق موجب موجب می شود که جامعه به سمت فضائل اخلاقی پیش برود .

8- آیا ویژگی های هویتی ما تغییر می کنند؟ برخی از ویژگی های هویتی تغییر نمی کنند و همیشه ثابت اند؛ برای مثال، ما نمی توانیم سن و تاریخ تولد یا مکان تولد خود را تغییر بدهیم اما برخی از ویژگی های هویتی همواره در حال تغییرند. برای مثال، یک فرد فقیر ممکن است به فردی پر درآمد، و یک فرد بی سواد به آدمی باسواد و تحصیل کرده مبدل شود یا فردی که چندان به اخلاق دینی پایبند نیست با تلاش و کوشش به فردی باتقوا تبدیل گردد.

9- ویژگی های انتسابی هویت انسان چیست ؟ ما در شکل گیری بعضی از ویژگی های هویتی خود نقشی نداریم؛ برای مثال، جنسیت، مکان تولد، پدر و مادر و شکل و قیافه ی خود و مواردی از این قبیل را انتخاب نمی کنیم.

10- ویژگی های اکتسابی هویت انسان چیست ؟ برای مثال برخی صفات اخلاقی یا ویژگی های اجتماعی را خود انتخاب می کنیم و به آنها شکل می دهیم. به ویژگی هایی که ما در به دست آوردن آنها نقش داریم ویژگی های اکتسابی انسان می گویند .

11- ملت شامل چه افرادی می شود ؟ ملت جمعیتی است که در قلمرو یک سرزمین مشخص مستقر شده است و دارای اشتراکات تاریخی، زبانی، مذهبی، اقتصادی و آرمان های مشترک باشد .

12- هویت ملی افراد چیست ؟ هویت ملی احساس تعلق یک ملت به مجموعه ای از نماد ها، هنجارها، ارزش ها و عقاید و … است که در سرزمینی مشخص و طی نسل های متوالی پدید آمده اند.

13- هویت ملی ما به چه عواملی بستگی دارد ؟ 1- فرهنگ 2- تاریخ 3- سرزمین

14- اگر در مورد هویت ایرانی ما بپرسند چه پاسخ خواهیم داد ؟ ویژگی های فردی و ،» کیستی « اگر از ما بپرسند اجتماعی خود را بیان می کنیم. حال اگر از هویت ملی ما سؤال کنند، مهم ترین ویژگی های مشترک جامعه ی ایرانی را که با آنها شناخته می شویم، برمی شماریم.

15- چرا از عوامل هویت ملی ما ، سرزمین از بقیه ی عوامل مهم تر است ؟ وجود سرزمین باعث ادامه ی حیات یک ملت می شود. به همین دلیل، برای مردمی که در یک سرزمین زندگی می کنند سرزمین یا وطن ارزشی متفاوت با سایر مکان ها داردو احساس خاصی در آنها

به وجود می آورد؛ به گونه ای که وظیفه ی خود می دانند از آن تا پای جان دفاع کنند.

16- بر اساس آثارتاریخی ایرانی ها نسبت به مرز های جغرافیایی چه حساسیت هایی دارند ؟ براساس آثار تاریخی، برای مردمی که در سرزمین ایران زندگی » ایران زمین « و » ایران شهر « ایران باستان، از سرزمین ما به می کرده اند، همواره حفظ مرزها و محدودهٔ جغرافیایی اهمیت داشته و این موضوع را در آثار ادبی و هنری بسیاری نیز می توان یافت.

17- دین اسلام چگونه به هویت ملی ما اعتبار بخشیده است ؟ دین از ارکان مهم هویت است. بیش از 98 درصد مردم ایران مسلمان اند. فرهنگ مردم ما براساس دین اسلام است و عقاید وارزشها و حتینظامسیاسی و قوانینامروز ما از دین اسلام نشئت می گیرد. زندگی ما ایرانیان با دین اسلام عجین شده است. دین اسلام همچنین موجب پیوند ما با جهان اسلام یعنی مسلمانانی است که در سایر نقاط جهان زندگی می کنند.

18- زبان فارسی چگونه به هویت ملی ایرانی ما اعتبار بخشیده است ؟ دانشمندان و بزرگان دوره ی اسلامی صد ها اثر علمی و ادبی و هنری به این زبان پدید آورده اند؛ تا جایی که می توان زبان فارسی را زبان دوم جهان اسلام دانست. زبان فارسی همچنین همواره عامل وحدت اقوام ایرانی بوده است و آنها ضمن استفاده از زبان محلی خود، ده ها اثر ادبی و علمی و فرهنگی به زبان فارسی پدید آورده اند.

19- انقلاب اسلامی چگونه به هویت بخشی ایران و آرمان گرایی ایران اعتبار بخشیده است ؟ در این انقلاب، مردم ایران به جای دنباله روی از فرهنگ بیگانگان به فرهنگ و هویت اسلامی خود بازگشتند و با بهره گیری از ارزش های دینی خود، خواستار استقلال، آزادی و جامعه ای اسلامی شدند. امروزه آرمان های انقلاب اسلامی الهام بخش مسلمانان جهان قرار گرفته است.

نکات مهم فصل نهم :

نکته : موضوع هویت در واقع همان پاسخ به پرسش "کیستی " است .

نکته : سرزمین از مهم ترین عناصر شکل دهنده ی هویت ملی است.

نکته : ما داری هویت فردی و هویت اجتماعی. هستیم

نکته : افراد با عضویت در گروه های مختلف اجتماعی، هویت اجتماعی به دست می آورند .

نکته : هویت اجتماعی ما از طریق ارتباط با جامعه شکل می گیرد .

نکته : یکی از مراتب هویت اجتماعی هویت ملی است که به یک ملت مربوط می شود .

فصل دهم خانواده و جامعه

درس نوزدهم : کارکردهای خانواده

1- نقش خانواده ها در پذیرش مسئولیت در جامعه دارند ؟ خانواده، افراد را برای قبول مسئولیت در جامعه آماده می کند و به افکار، عواطف، اراده و فعّالیت های آنان شکل می دهد. خانواده به کودک می آموزد که چگونه خود را با هنجارهای اجتماعی منطبق کند و او را اجتماعی می سازد.

2- ازدواج چگونه پیمانی است ؟ هدف از ازدواج چیست ؟ ازدواج )نکاح( پیمانی است که به موجب آن یک زن و مرد در زندگی با هم شریک و متحد می شوند و خانواده ای را تشکیل می دهند. در واقع، هدف نکاح تشکیل خانواده است؛ تمایل به تشکیل خانواده و داشتن فرزند در نهاد انسان گذاشته شده و تشکیل زندگی خانوادگی، امری طبیعی و فطری و براساس نظام خلقت است.

3- پیامبر اکرم در مورد ازدواج چه می فرمایند ؟ هیچ بنیادی در نزد خدا، پسندید هنر از بنیاد ازدواج و خانواده نیست.

4- کارکردهای خانواده ی متعادل چیست ؟ نام ببرید : 1-فرزندآوری و تجدید نسل 2-حمایت و مراقبت ( محبت - مراقبت - رفع نیازهای مادی ) 3-جامعه پذیری و تربیت

5- اولین شرط بقای هر جامعه چیست ؟ توضیح بدهید: اولین شرط بقای هر جامعه ای، جمعیت آن است و بدون وجود جمعیّت کافی در یک جامعه، فعّالیت های آن دچار اختلال می شود. در صورت یکه جمعیت یک جامعه منقرض گردد، آن جامعه، نابود می شود و از بین می رود.

6- نیاز به محبت و نیاز عاطفی چگونه نیازی در خانواده است ؟ نیاز به مهر و محبت یا نیاز عاطفی از نیازهای اساسی انسان است.

7- محبت دیدن درآغوش خانواده چه نتیجه ای دارد ؟ کودکان از سال های نخستین زندگی خود در آغوش گرم پدر و مادر با مهربانی و محبت آشنا می شوند و با پرورش یافتن در دامان آنها، مهربانی و از خودگذشتگی و نیکوکاری را می آموزند.

8- اعضای خانواده در چه سنینی احتیاج به مراقبت و توجه بیشتری دارند ؟ نوزادانسان در آغاز زندگی توانایی برطرف کردن نیازهای زیستی و بدنی خود را ندارد از سوی دیگر، انسان ها در دوره ی سالمندی نیز دچار ضعف و ناتوانی می شوند و بدون مراقبت، قادر نیستند خود را به خوبی اداره کنند. علاوه بر دوره ی کودکی و سالمندی، درمیانه یایندودوره نیز اعضای خانواده در شرایط مختلف مانند بیماری یا حوادث به مراقبت از یکدیگر نیاز پیدا می کنند .

9- جامعه پذیری و تربیت افراد خانواده چه روندی را طی می کند ؟ هر فرد در جامعه ای متولد می شود و آن جامعه او را به عنوان عضو تازه ی خود می پذیرد و برایش شناسنامه صادر می کند؛ یعنی بخشی از هویت اجتماعی او را تعیین می کند. جامعه با ا نتقال عقاید، ارزش ها و هنجارها و نمادهای خود به افراد، به بقای خود ادامه می دهد و تداوم می یابد.

10- روند اجتماعی شدن در کدام مراحل زندگی شکل می گیرد و ادامه می یابد ؟ چه کسانی در این روند اجتماعی شدن دخالت دارند ؟ اجتماعی شدن در سراسر زندگی فرد رخ می دهد اما مهم ترین مرحله ی آن دوران اولیه ی زندگی افراد در خانواده است.البته باید توجه کرد که نه تنها پدر و مادر در اجتماعی شدن فرزندان نقش دارند بلکه فرزندان نیز در اجتماعی شدن والدین خود مشارکت می کنند.

11- فرآیند اجتماعی شدن به طور مستقیم و غیر مستقیم چگونه صورت می پذیرد ؟ فرایند اجتماعی شدن هم به طور مستقیم و هم به طور غیرمستقیم صورت میگیرد. فرزندان در جریان فعّالیت های روزانه، برخی رفتارها را به طور تقلیدی و بدون آنکه آگاهی و توجه داشته باشند، از پدر و مادر و اعضای خانواده م یآموزند اما برخی رفتارها وعقاید و هنجارها را نیز خانواده به طور مستقیم به فرزندان آموزش می دهد.

12- والدین چه مسئولیت هایی دارند ؟ والدین نه تنها مسئول رفع نیازهای عاطفی و زیستی و معیشتی فرزندان هستند بلکه وظیفه ی مهم تربیت اخلاقی، معنوی و دینی آنها را نیز بر عهده دارند. به سخنان امام سجاد )ع( توجه کنید. یک خانواده ی سالم می تواند در دامان خود فرزندانی مؤمن، پرهیزگار و پایبند به اصول اخلاقی تربیت کند.

13- حق فرزند بر پدر و مادر به گفته ی امام سجاد ( ع ) چیست ؟ حق فرزند این است که بدانی خوبی و بدی او به تو ارتباط دارد. در تربیت و ادب آموزی و خداشناسی او مسئولیت داری، باید او را در محبت و اطاعت خدا کمک کنی و وسایل ایمان و پاکی او را فراهم سازی .....

14- خانواده ها به روش های مختلفی اعضای خانواده را اجتماعی می کنند ؟ مثالی بزنید : دلایل خوبی و بدی رفتارها را برای فرزندان خود بازگو می کنند و عقاید، ارز شها و هنجارهای جامعه را برای آنها شرح می دهند. گفت وگو رفتارهای پسندیده ی فرزندان را تشویق و تحسین می کنند و با ابراز علاقه، قدردانی، خرید هدیه و مانند آن، با نشان دادن نارضایتی بی اعتنایی، خودداری از صحبت کردن با محبت و یا محروم کردن فرزندان از برخی مزایا و … از تکرار رفتارهای ناپسند آنان جلوگیری می کنند تنبیه

نکات مهم :

نکته : خانواده، کوچکترین و مهمترین نهاداجتماعی است .

نکته : خانواده،واحدبنیادینجامعه و کانون رشد و تعالی انسان است.

نکته : می گویند سستی و تباهی خانواده، موجب انحطاط یک ملت می شود.

نکته : بنیان خانواده برازدواج استوار است.

نکته : با تولد فرزندان ، خانواده توسعه واستحکام می یابد.

نکته : فرزندآوری علاوه بر تقویتبنیانخانواده موجب می شود کهنسلانسان باقی بماند و تداوم پیدا کند.

نکته : مهرومحبت والدین به یکدیگر و والدین به کودکان موجب آرامش در کانون خانواده می شود.

نکته : مهم ترین کانون حمایت و مراقبت عاطفی از افراد، خانواده است.

نکته : رفع نیازهای مادی و اقتصادی خانواده برعهده ی سرپرستخانواده،یعنیپدر، است.

نکته :اجتماعی شدن، هم نیاز فرد و هم نیازجامعه است . زیرا هم باعث شکل گیری هویتوشخصیتافراد می شود و هم موجب تداومجامعه می گردد

نکته : یکی از کارکردهای مهم و اساسی خانواده، تربیت اعضای خانواده است.

نکته :اولین شرط بقای هر جامعه ای جمعیت است .

نکته :از نیازهای اساسی انسان ، نیاز به مهر و محبت است .

نکته :فرایند اجتماعی شدن هم به طور مستقیم هم بطور غیر مستقیم صورت می گیرد .

درس بیستم : آرامش در خانواده

1- خانواده متعادل چیست ؟ وقتی خانواده ای به خوبی بتواند وظایف خود را انجام دهد، می توان از آن به عنوان خانواده متعادل یاد کرد.

2- خانواده آسیب دیده چگونه خانواده ای است ؟ به عکس، وقتی خانواده نتواند وظایف خود را به خوبی انجام دهد، دچار آسیب شده است. در چنین حالتی، رابطه ی خانواده با دیگر نهادهای جامعه نیز دچار مشکل می شود و در نهایت آسیب به همه ی جامعه سرایت می کند.

3- کدام عوامل در همسر گزینی مهم هستند ؟ نام ببرید : هر چقدر افراد از نظر اعتقاداتدینی، تحصیلات، اخلاق و روحیات و وضعیتخانوادگی با همدیگر هماهنگی داشته باشند، زندگی شان با دوام تر است. از دیدگاه اسلام، مهم ترین عاملی که باید در همسرگزینی به آن توجه کرد، ایمانواعتقاداتدینی افراد است. اسلام همچنین بر اصالت خانواده تأکید کرده است .

4- چه کسانی در همسر گزینی با شکست روبرو می شوند ؟ مثلاً تنها زیبایی ظاهری یا ثروت همسر خود را در نظر بگیرند، در زندگی خانوادگی با شکست روبه رو می شوند. برخی از صاحب نظران معتقدند که افراد در انتخاب همسر باید به تناسب و همگونی خود با طرف مقابل توجه کنند.

5- چرا در گذشته خانواده ها کمتر با طلاق روبرو می شدند ؟ در گذشته، خانواد ه ها نقش بیشتری در همسرگزینی فرزندان خود داشتند و از خانواده ی نوپا حمایت بیشتری می کردند. اگر امروزه نیز جوانان همسر خود را با همفکری و حمایت خانواده ها انتخاب و از تجربه های آنان استفاده کنند، از بروز بسیاری از ناسازگاری ها جلوگیری می شود.

6- خداوند در سوره ی روم برای اینکه چه دلیلی برای ازدواج وجود دارد چه فرموده است ؟ از نشانه های خداوند است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در کنار آنها آرامش بیابید و انس بگیرید و بین شما رأفت و مهربانی برقرار نمود.

7- پیامبر اکرم ( ص ) در مورد روابط بین همسران چه می فرماید ؟ بهترین شما کسی است که رفتار او با خانواده اش نیکوتر باشد. و من در نیکی به خانواده ام بهترین هستم.

8- وقتی زن و مرد با هم ازدواج می کنند نسبت به هم چه حقوقی دارند ؟ وقتی زن و مرد با هم ازدواج می کنند و خانواده ای را تشکیل می دهند، حقوق و تکالیفی بر روابط آنها حاکم می شود؛ یعنی هریک نسبت به دیگری دارای حقوقی است و در مقابل، وظایف و تکالیفی نیز دارد.

9- مهم ترین عواملی که موجب ناسازگاری زن و مرد می شوند، کدام اند؟ 4 مورد نام ببرید:

انتخابنادرست همسر یکی از عوامل مهم بروز ناسازگاری است.
برخی زن و شوهرها از حقوق و تکالیف خود در زندگی خانوادگی شناخت کافی ندارند و یاآمادگیکافی و شایستگیلازم را برای انجام تکالیف خانوادگی به دست نیاورده اند.
زن و مرد در دو خانواده و دو محیط جداگانه تربیت و پرورش یافته اند. به عبارت دیگر، فراینداجتماعیشدن آنها با هم متفاوت بوده است و بر این اساس، ممکن است هنجارها و ارزش های متفاوتی داشته باشند.
بین افراد تفاوت هایفردی وجود دارد. گاهی حتی دو نفر که در یک خانواده بزرگ شده اند، سلیقه ها و خلق و خوی متفاوتی دارند. اختلافسلیقه بین همه ی افراد وجود دارد اما گاهی ممکن است به مشاجره ها و کشمکش های مخرب تبدیل شود.

10- چگونه می توان از بروز ناسازگار یها جلوگیری کرد؟ 4 راه حل پیشنهادی بنویسید:

گذراندن آموزش های خانواده قبل از ازدواج
مشاوره با افراد دارای صلاحیت در زمینه ی همسر گزینی
رعایت اخلاق و آداب همسرداری ( مثلا : خوشخلقی، احترامگذاشتنبههمسر و رعایت ادب، باالفاظنیکوویراصدا زدن، قدردانیکردناززحماتهمسر، گذشت کردن، بهانهجویینکردن و پذیرفتناشتباهخود، عذرخواهی کردن و جبران اشتباه)
گفتوگویصمیمانه ی زن و شوهر برای حل مشکلات و پیدا کردن راه حل های مناسب؛ برای مثال، تقسیمکار و همکاری بیشتر اعضای خانواده در امور خانه زمانی که مادر شاغل است.

11- پیامدهای نا مطلوب تک فرزندی را بنویسید: 4 مورد بنویسید: برخی روا نشناسان معتقدند که در خانواد ه های تک فرزند، تجربه ی اجتماعی شدن و رشد اجتماعی کودکان کاهش می یابد. در این خانواد ه ها، کودکان از داشتنهمبازیمحروم می شوند و رقابت ها و بازی ها و دعواهای کودکانه و همچنینالگوبرداری از رفتارهای خواهر و برادر شکل نمی گیرد و کودکان همواره با افراد بزرگسال، در ارتباط اند. همچنین، افرادی که تنها فرزند خانواده اند، از لذّت ارتباطاتوسیع تر خانوادگی و حمایت و محبتبرادروخواهر محروم می شوند و فرزندانشان نیز از داشتن عمووخالهوداییوعمه، محروم خواهند بود.

12- خداوند در سوره ی اسرا در مورد حقوق والدین چه می فرماید ؟ و به پدر و مادر نیکی کنید. اگر یکی از آن دو یا هردوی آنان به سالخوردگی رسیدند و این در حالی است که نزد تو هستند، )کوچک ترین سخنی که نشان گر ناراحتی و رنجش است به آنان مگو و با پرخاشگری آنان را از خود مران و زیبا و شایسته با آن دو سخن بگو. از سر عطوفت و دلسوزی با آنان مهربان و فروتن باش و بگو پروردگارا همان طور که مرا در کودکی پرورش دادند و با من مهربان بودند به آندو رحم کن( .

13- رسول خدا در مورد حقوق فرزندان بر والدین چه می فرماید ؟ به فرزندانتان احترام بگذارید و با آداب و روش پسندیده با آنها معاشرت کنید.

14- فرزندان تا چه حدّ موظف است از والدین خود اطاعت نمایند ؟ فرزندان نیز باید در هر حال، به پدر و مادرشان احترام بگذارند. فرزندی که پدر و مادر از او راضی نباشند، از رحمت خدا دور می شود.اطاعت از والدین، رعایت اخلاق خوش و خودداری از بی احترامی به آنها در هر شرایط واجب است. اطاعتازوالدینتنها درصورتیجایزنیستکه به گناه و نافرمانی از خدا دستور دهند.

15- چه عواملی موجب ناسازگاری والدین و فرزندان می شوند؟ 2 مورد بنویسید:

کودکان با رسیدن به بلوغ و بزرگ تر شدن، و می خواهند نقش فعال تری در اجتماعی شدن خود داشته باشند،اما ممکن است پدر و مادر این تغییرات را جدی نگیرند .
. نوجوانان به شدت تحت تأثیر دوستان و گروه همسالان و فشار هنجاری آنها قرار می گیرند و حقوق والدین را ادا نمی کنند.
در جوامع صنعتیِ امروز پدر و مادر ها وقت کمتری را به گفت و گو با فرزندان نوجوان خویش و گذراندن اوقاتی بیشتر با آنان اختصاص می دهند.

16- چگونه می توان از بروز ناسازگاری های میان والدین و فرزندان جلوگیری کرد؟ اختلافِ نظر و سلیقه ی والدین و فرزندان تا حدی قابل قبول است و اگر به خوبی مدیریت شود به رشد و کمال اعضای خانواده می انجامد. در غیر این صورت به خانواده و جامعه، آسیب می رساند. ترتیب دادن جلساتی با حضور والدین و مشاوران خبره که در آن فرزندان و والدین بتوانند مسائل خود را بگویند، مفید است.

17- چگونه می توانیم مشکلات و حوادث در خانواده را مدیریت کنیم ؟ در مشکلاتی مثل فقر ، ورشکستگی ، بیماری شدید ، معلولیت و .....در چنین مواقعی، اعضای خانواده باید با توکل به خدا، صمیمیت و همکاری بین خود را بیشتر کنند و با در پیش گرفتن صبر و شکیبایی و دعوت یکدیگر به صبر، این مشکلات و حوادث را مدیریت کنند و نگذارند که خانواده دچار بحران شود و آسیب ببیند.

18- اگر پدری دچار مشکل اقتصادی شد و نتوانست وضعیت اقتصادی خانوادگی را تامین کند هر یک از اعضای خانواده چه وظیفه ای دارند ؟ اعضای خانواده باید چه تغییری در سطح خواسته ها و توقعات خود صورت بدهند ؟اگر وقت کافی برای تامین مخارج دارند دست بکار شوند و بخشی از مخارج اقتصادی خانواده را تامین کنند . اگر هم نمی توانند برای تامین مخارج اقتصادی کاری انجام بدهند باید سطح توقع خود را کم کنند یعنی اینکه از تفریحات اضافه کم کنند و یا اینکه نیازهای پوشاک و خوراک و مهمانی ها و مسافرت های اضافه ی خرج ساز را کم کنند .

19- صله ی ارحام یعنی چه ؟ این عمل چه کمکی به روابط بین خویشاوندان می نماید ؟منظور از صله ی ارحام این است که افراد به دیدار و بازدید خویشاوندان خود بروند و از حال یکدیگر خبر بگیرند. البته صله ی ارحام تنها در دید و بازدید خلاصه نمی شود، بلکه این دید و بازدید ها باید با مهرومحبت توأم باشد.کم ک مالی به خویشاوندان نیز جزء صله ی ارحام محسوب می شود. در مواردی نیز که فرد نذریدارد یا می خواهدزکات یاصدقه و … بدهد، اگر در بین خویشاونداننیازمندی وجود داشته باشد، باید او را بر دیگران مقدم بداند.

20- چگونه می توان به فردی از اعضای خانوده که معلولیت دارد کمک نمود ؟ با صبوری در انجامکارهایروزانه به فرد معلول کمک کنیم. در تفریح وسرگرمی هایشان او را مشارکت بدهیم و نگذاریم اعتماد به نفس او ضعیف شود.

21- اگر یکی از پدر بزرگ و یا مادر بزرگ های مان بدلیل فوت دیگری تنها ماند ما چه وظایفی داریم ؟ او به دلیل پیری و بیماری، او دیگرنمیتواند در خانهتنها بماند و کارهایش را خودش انجام بدهد.با همفکری برای حل این مشکل برنامه ریزی کردند. آنها قرار گذاشتند طی هفته به نوبت هریک از اعضای خانواده ها به مادربزرگ سر بزنند و خریدهایاورا انجامدهند. هرشب نیز یک نفردرخانه یماپیش اوبخوابد. ما سعی کنیم با محبتواحترامگذاشتن به مادربزرگم او را خوشحال کنیم.فعّالیت

نکات مهم :

نکته : وقتی خانواده ای به خوبی بتواند وظایف خود را اتجام دهد ، می توان از آن به عنوان خانواده ی متعادل یاد کرد .

نکته : اولین گام در راه تشکیل یک خانواده ی متعادل و سالم، دقت درانتخاب همسر است.

نکته : یکی از عواملی که موجب سازگاری و آرامش در خانواده می شود انتخاب صحیحهمسر است .

نکته : مهم ترین هدف ازدواج برقراری آرامشومحبت بین زن و مرد است.

نکته : زن و مرد یکدیگر راکاملمی کنند و می توانند در کنار هم بهکمال برسند.

نکته : خانواد ه هایی که در آنها والدین توانایی لازم برای تربیتمناسب فرزندان را دارند و از وضعیتمعیشتی، مناسبی نیز برخوردارند، تعداد بیشتریفرزند داشته باشند.

نکته : اطاعت از والدین تنها درصورتی جایز نیست که به گناهونافرمانی از خدا دستور دهند.

نکته : زندگی خانوادگی، یک دوره ی طولانی یعنی ازازدواجتاپایانعمر را دربرمی گیرد .

نکته : در گذشته خانوادهها نقش بیشتری در همسرگزینی فرزندان خود داشتند .

نکته : یکی از عواملی که موجب امنیت و ثبات خانواده و گرمی و نشاط آن می شود وجودفرزندان است .

نکته : زندگی خانوادگی، یک دوره طولانی یعنی از ازدواج تا پایان عمر را در بر می گیرد .

نکته : صله به معنای اتحاد است و اَرحام یعنی خویشان است .

فصل یازدهم :حکومت و مردم

درس بیست و یکم : نهاد حکومت

1- رابطه داشتن حکومت های خوب و رابطه ی آن با جامعه های کنونی چیست ؟ با مثالی بیان کنید: در صورتی که ناخدا ( حکومت ) بتواند کشتی ( جامعه ) را خوب هدایت کند و هماهنگی لازم را میان بخش ها به وجود بیاورد و هر بخش وظیفه خود را به درستی انجام دهد، کشتی مسیرش را به سلامت طی می کند و مسافران را سالم به مقصد می رساند.

2- با مطالعه ی تاریخ به چه نتیجه ای در مورد حکومت رسیدید ؟ با مطالعه ی تاریخ پی برده اید که از گذشته های دور تا امروز، جوامع بشری دارای حکومت بود ه اند .

3- نظرات مختلفی که درباره ی پیدایش حکومت، وجود دارد آنها را نام ببرید : 1- عامل زور و قدرت 2- عامل دفاع و حفاظت از اموال و سرزمین متعلق 3- مردم ساکن یک مکان به طور داوطلبانه برای داشتن حکومت با هم توافق می کردند .

4- چگونه عامل زور و قدرت در پیدایش حکومت جوامع نقش مهمی داشته است ؟در گذشته، جوامع به صورت قبیله ای زندگی می کردند و در این قبایل، افرادی که زور و قدرت بیشتری داشتند، ریاست قبیله را برعهده می گرفتند .

5- چگونه عامل توافق مردم یک مکان به طور داوطلبانه برای داشتن حکومت جوامع نقش مهمی داشته است ؟ مثالی بیاورید: برای مثال، در سال هفتم خواندید که مادها گروهی از اقوام مهاجر آریایی بودند که اولین حکومت آریایی ها را در ایران تشکیل دادند. به نظر برخی از پژوهشگران، چون این قوم همواره از سمت غرب با حمله ی آشوریان مواجه بودند، برای حفظ خود با یکدیگر متحد شدند و تصمیم به ایجاد حکومت گرفتند .

6- چرا همه ی جوامع نیاز به حکومت دارند ؟ زیرا در زندگی اجتماعی افرادی که در یک جامعه زندگی می کنند برای تنظیم امور خود به قوانین و مقرراتی نیاز پیدا می کنند. آنها همچنین برای اجرای قوانین و حل اختلافات و جلوگیری از تجاوز افراد به حقوق یکدیگر، برقراری امنیت و نظم، تقسیم امور مشترک و ایجاد هماهنگی میان فعّالیت های مختلف جامعه، دفاع ازسرزمین که در آن زندگی می کنند و… ناگزیرند حکومتی تشکیل دهند .

7- مهم ترین وظایف حکومت ها کدامند ؟ نام ببرید : ( 4 مورد )

وضع قوانین و مقررات لازم در امور مختلف و اجرای قوانین
برقراری نظم و امنیت و رسیدگی به اختلافات و شکایت ها
تعلیم و تربیت، حفظ میراث فرهنگی، سیاست گذاری فرهنگی
عمران و آبادانی کشور، ایجاد وسایل و امکانات لازم برای رفع نیازهای معیشتی، اجتماعی و اقتصادی مردم
ایجاد هماهنگی بین فعّالی تها و بخش های مختلف
دفاع از کشور و حفظ تمامیت ارضی
مدیریت منابع طبیعی و ثرو تهایی که به عموم مردم تعلق دارند؛
حمایت از گروه های خاص و نیازمند مانند کودکان بی سرپرست، معلولان، ازکارافتادگان و … .

8- از نظر اسلام ضرورت حکومت چیست ؟ اسلام وجود حکومت را برای جامعه ضروری می داند اما درباره ی ماهیت حکومت و اینکه چه کسانی، چگونه و با چه قوانینی بر مردم حکومت کنند، دیدگاهی دارد که باید به آن توجه کرد.

9- حاکمیت الهی در جامعه ی اسلامی چگونه است ؟ حکومت حق انحصاری خداوند است و با پیروی از دستورات الهی، به سوی کمال حرکت کنند. در جامعه ای که تحت حاکمیت قوانین الهی است، استعداد های انسان ها در پرتو شناخت حق شکوفا م یشود. در چنین جامعه ای مالکیت و سلطه ی اقلیتی بر منابع و ثرو تها و امکانات عمومی و ظلم و تبعیض از میان م یرود و عدالت حاکم می شود.

10- خداوند در سوره ی بقره در مورد حاکمیت الهی چه می فرماید ؟ خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند. آنها را از ظلمت ها، به سوی نور بیرون می برد. )اما( کسانی که کافر شدند، اولیای آنها طاغوت ها هستند که آنها را از نور، به سوی ظلمت ها بیرون می برند. آنها اهل آتش اند و همیشه در آن خواهند ماند

11- خداوند در سوره ی نسا در مورد فرمانبری از خداوند چه می فرماید ؟ ای کسانی که ایمان آوردید، فرمان برید از خدا و فرمان برید از رسول و اولیای امور از خودتان و اگر در چیزی ستیزه کردید به خدا و رسولش باز گردید.

12- حکومت در کشور ما از چه نوعی است ؟ توضیح بدهید: بنیان گذار این نوع حکومت امام خمینی )ره( است. کلمه ی این حکومت، جمهوری است و در آن حق انتخاب و مشارکت مردم در حکومت به رسمیت شناخته نیز یعنی محتوای این حکومت اسلامی است و کشور با اصول و قوانین » اسلامی « می شود و کلمه ی اسلامی اداره می شود. تعیین این نوع حکومت همه پرسی انتخاب شد

13- ارکان حکومت در جمهوری اسلامی ایران را نام ببرید : سه قوه ی مقننه، قضائیه و مجریه تحت نظارت رهبری به اداره ی امور کشور می پردازند.

14- مهم ترین وظایف و اختیارات رهبر جمهوری اسلامی را نام ببرید : ( 4 مورد )

تعیین سیاس تهای کلی نظام و نظارت بر حسن اجرای آنها
فرماندهی کل نیروهای مسلح
نصب و عزل و قبول استعفای فقهای شورای نگهبان، رئیس قوه ی قضائیه، رئیس سازمان صداوسیمای
جمهوری اسلامی ایران و فرماندهان نیروهای نظامی، انتظامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی …
عفو یا تخفیف مجازات محکومان در حدود موازین اسلامی …

15- هدف از تشکیل شوراهای شهر و روستا چیست ؟ شورا های شهر و روستا شوراهای اسلامی با هدف همکاری مردم برای پیشبرد برنامه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و عمرانی با توجه به شرایط و مقتضیات هر منطقه از کشور تشکیل می شوند.

نکات مهم :

نکته : پیوند و رابطه ی مردم و حکومت را می توان به کشتیوکشتیبان یا ناخدا تشبیه کرد.

نکته : وجود حکومت یک امر ضروری و عقلانی است .

نکته : یکی از ویژگی های تمدن های باستانی داشتنحکومت است .

نکته : جوامعی مانند ایلام، که به مرحله ی تمدن رسیده بودند تشکیلاتحکومتی داشتتند.

نکته : داشتن حکومت نیز برای یک جامعه نیازی اساسی و یک ضرورت است.

نکته : هر جامعه برای اداره ی امور عمومی و مشترک خود به نهادحکومت نیاز دارد.

نکته : بدون نهاد حکومت، جامعه دچار اختلال و هر ج ومرج می شود.

نکته : سال گذشته در درس تاریخ خواندید که پیامبر اکرم پس از هجرت از مکه به مدینه، در آنجا حکومتاسلامی تشکیل داد.

نکته : در جهان بینی توحیدیاسلام، حق مالکیت مطلق همه ی موجودات و پدیده های جهان فقط از آن خداست.

نکته : پس از پیروزی انقلاب اسلامی حکومت جمهوری اسلامی درایران تأسیس و جانشین حکومت شاهنشاهی شد .

نکته : بنیان گذار حکومت جمهوری اسلامی ایران امام خمینی است .

نکته : مهمترین رکن حکومت جمهوری اسلامیرهبری آن است .

نکته : سه قوه مقننه ، قضاییه و مجریه تحت نظارت رهبری به اداره ی امور کشور می پردازند .

نکته : رهبری در جمهوری اسلامی ایران برپایه ولایتفقیه است .

نکته : ولایت به معنایسرپرستی است.

نکته : از آنجا که نوع حکومت در کشور ما جمهوری است و مردم در همه ی شئون حکومت نقش و مشارکت دارند .

نکته : در قانون اساسی تشکیل شوراهای اسلامی روستا، شهر، شهرستان و استان مورد توجه قرار گرفته است.

نکته : پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، بیش از98درصدمردم به جمهوری اسلامی رأی " آری "دادند

درس بیست و دوم : حقوق و تکالیف شهروندی

1-شهروندی چیست ؟ به همین روابط متقابل مردم و حکومت اشاره دارد. شهروندی ارتباطی است که افراد را به یک حکومت

» شهروندی « واژه ی مشخص پیوند می دهد و در نتیجه برای فرد و حکومت، حقوق و تکالیفی ایجاد می شود

2- انواع حقوق شهر وندی را نام ببرید : ( 4 مورد ) انواع حقوق سیاسی، اجتماعی، فرهنگی ،اقتصادی و… را شامل می شود.

3- حق برخورداری از عدالت قانونی برای شهروندان کشور را توضیح بدهید: عدالت قانونی یعنی اینکه حکومت در وضع قوانین، اجرای قوانین و نظارت بر اجرای قوانین بین شهروندان تبعیض قائل نشود. برقراری عدالت قانونی، از پایمال شدن حقوق انسان ها و بهره کشی ظالمانه ی عده ای از عده ی دیگر جلوگیری می کند.

4- پیامبر اکرم در مورد رعایت نکردن عدالت اجتماعی چه فرموده اند ؟ …امت های پیشین گرفتار و نابود شدند؛ زیرا وقتی اشراف آنها جرمی مرتکب می شدند آنها را از مجازات معاف می کردند، اما وقتی زیردستان آنها همان جرم را مرتکب می شدند آنها را به شدت مجازات می کردند.

5- حق برخورداری از عدالت قضایی برای شهروندان کشور را توضیح بدهید: شهروندان حق دادخواهی دارند و هر کس می تواند به این منظور به دادگاه های صالح مراجعه کند. شهروندان حق دارند در همه ی دادگاه ها برای خود وکیل مدافع انتخاب کنند.

6- حق برخورداری از رفاه عمومی و تامین اجتماعی برای شهروندان کشور را توضیح بدهید : هر شهروند حق دارد به آموزش و پرورش، مراکز فرهنگی و ورزشی، آتش نشانی، پلیس و نظایر آن دسترسی آسان داشته باشد. شهروندان حق دارند در محیطی پاک و سالم و بدون آلودگی زندگی کنند و از خدمات و امکانات بهداشتی و درمانی مناسب، به بهترین وجه برخوردار شوند. کلیهٔ شهروندان حق دریافت خدمات عمومی به صورت برابر و عادلانه و در کوتاه ترین زمان ممکن را دارند .

7- حق مشارکت سیاسی برای شهروندان کشور را توضیح بدهید: مشارکت سیاسی یعنی اینکه هر شهروند بتواند در امور سیاسی جامعه دخالت کند و در سرنوشت کشور خود نقش داشته باشد.مشارکت سیاسی مردم ممکن است از راه های مختلف چون شرکت در انتخابات، عضویت و همکاری در احزاب و انجمن های سیاسی، شرکت در راه پیمایی ها و تظاهرات صورت بگیرد .

8- مردم کشور ما به چند صورت می توانند رای بدهند ؟ نام ببرید: به طور مستقیم و غیر مستقیم یا با واسطه

9- حقوق فرهنگی برای شهروندان کشور را توضیح بدهید: برخی از حقوق فرهنگی که در قانون اساسی مورد تأکید قرار گرفته اند عبارت اند از : حمایت از تشکیل خانواده و پاسداری از روابط خانوادگی، حمایت از تعلیم و تربیت شایسته، آزاد بودن استفاده از زبان های قومی و محلی در مطبوعات و رسانه های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی

10- تکالیف و تعهدات شهروندی را نام ببرید : 6 مورد الف )رعایت قانون و مقررات ب ) همکاری با دولت ج ) پرداخت مالیات و عوارض د ) دفاع از کشور ط ) تجاوز نکردن به منافع عمومی و حقوق دیگران ظ ) امر به معروف و نهی از منکر

11- از تعهدات شهروندی رعایت قانون و مقررات را توضیح بدهید : یکی از تکالیف مهم شهروندان، احترام به قانون و رعایت آن است. نادیده گرفتن قانون یا سرپیچی و تخلف از آن موجب اختلال و هرج و مرج در جامعه می شود. البته قانون وقتی جایگاه واقعی خود را در جامعه پیدا می کند که همه ی افراد، اعم از کارگزاران و مسئولان و مردم، آن را رعایت کنند و به آن پایبند باشند.

12- از تعهدات شهروندی امر به معروف و نهی از منکر را توضیح بدهید : اصل 8 قانون اساسی می گوید: در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیف های است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت. شرایط و حدود و کیفیت آن را قانون معین می کند.

13-از تعهدات شهروندی دفاع از کشور را توضیح بدهید :نیروهای نظامی و انتظامی برای تأمین امنیت کشور و حراست از مرزها و حفظ تمامیت ارضی تلاش و فداکاری می کنند اما دفاع از کشور در مقابل دشمنان در زمان صلح و جنگ تکلیف همه ی شهروندان است. عضویت در سازمان بسیج و انجام خدمت سربازی توسط پسران برای حفظ آمادگی دفاعی و ادای این تکلیف مهم انجام می گیرد.

14- اصل چهلم قانون اساسی را در مورد تجاوز به حقوق دیگران بنویسید : اصل چهلم قانون اساسی می گوید: هیچ کس نمی تواند اعمال حق خویش را وسیله ی اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد. به عبارت دیگر، شهروندان مجاز نیستند برای استفاده از حقوق خود به منافع عمومی زیان برسانند و حقوق دیگران را ضایع کنند.

15- برای تجاوز به حقوق دیگران مثالی بزنید : همه ی افراد، مالک اتومبیل خود هستند و حق دارند در جاده ها رانندگی کنند اما نباید با سرعت غیر مجاز حرکت کنند؛ زیرا این کار به جان دیگران آسیب می رساند.

16- چرا دولت به درآمد نیازمند است ؟این درآمد را از چه راههایی تامین می کند ؟ تو ضیح بدهید : سال گذشته خواندید که دولت برای انجام دادن کارهای عمرانی و خدمت رسانی به مردم، به درآمد نیاز دارد. بخشی از درآمد های دولت از راه مالیات و عوارض تأمین می شود.

17- مالیات چیست ؟ مالیات مبلغی است که شهروندان بر اساس قانون و به صورت بلاعوض به دولت پرداخت می کنند تا صرف هزینه های عمومی کشور شود.

18-عوارض چیست ؟ عوارض مبلغی است که شهروندان در مقابل دریافت خدمتی از دستگاه های اداری و دولتی، به آنها می پردازند؛ برای مثال، پولی که بابت امتیاز کنتور آب و برق، صدور گواهینامه ی رانندگی، عبور از بزرگراه ها یا وارد کردن کالا به کشور و مانند آن پرداخت می شود.

نکات مهم :

نکته : در روابط مردم با حکومت، شهروندان ازحقوقی برخوردارند.

نکته : از سوی دیگر، حکومت نیز حقی دارد و شهروندان موظف اند تکالیف خود را نسبت به کشور و حکومتی که تحت نظارت آن زندگی می کنند، ادا نمایند.

نکته : امربهمعروفونهیازمنکر هم حق و تکلیفمردم و هم حق و تکلیفحکومت محسوب می شود.

فصل دوازدهم : بهره وری

درس بیست و سوم : بهره وری چیست؟

1- ما در هر محیطی که هستیم برای اینکه کارها را مفید تر انجام دهیم باید چه کار بکنیم ؟به عبارت دیگر، می توانیم هدف های درست را انتخاب کنیم، از امکاناتی که داریم عاقلانه و صحیح بهره ببریم و از اسراف و اتلاف منابع بپرهیزیم.

2- بهره وری اقتصادی را با مثالی بیان نمائید : ما برای خنک کردن خانه از کولر آبی استفاده می کنیم. در شهر ما در هنگام تابستان به خصوص ظهرها هوا خیلی گرم می شود. من برای اینکه بازدهی کولر را افزایش بدهم، روی پشت بام یک سایبان برای کولر درست کرده ام که از تابیدن آفتاب به بدنه ی کولر جلوگیری می کند. قسمتی از کانال کولر را هم که از بیرون ساختمان به پنجره وصل می شود، با عایق پوشانده ام که هوای خنک داخل کانال، گرم نشود.

3- بهره وری چیست؟ بهر ه وری یعنی کار درست را با روش درست انجام دهیم. ) کارآیی٭ و اثر بخشی٭(

4- برای اینکه بهره وری بیشتری داشته باشیم باید چکار کنیم ؟

از بین کار های ممکن، بهترین کار را انجام دهیم و بهترین هدف را انتخاب کنیم.
آن کار را با بهترین روش انجام دهیم و بهترین وسیله را برای رسیدن به هدف انتخاب کنیم.

5- امام علی ( ع ) در مورد بهره وری از وقت چه فرموده اند ؟ فردی که به کاری بی اهمیت بپردازد، امور مهم تر را تباه ساخته است

فرصت ها مانند ابر می گذرند؛ پس فرصت های نیکو را غنیمت بشمرید و از آنها استفاده کنید.

6- دو حدیث در مورد بهره وری اقتصادی از امامان بنویسید :

هر کس میانه روی کند هرگز محتاج نشود. حضرت علی ( ع )

کسی که برای تأمین مخارج خانواده اش تلاش کند همانند کسی است که در راه خداوند جهاد می کند. امام صادق ( ع )

7- در دوره های مختلف تاریخی ، چگونه به بهره وری می پرداختند ؟4 نمونه نام ببرید: ابداع و حفر قنات، ذخیره کردن آب در آب انبارها، خشک کردن و ذخیره محصولات کشاورزی و تعاون و همیاری در امور کشاورزی، نمونه هایی از تفکر بهره وری در زندگی مردم در روزگار گذشته است.

8- فرهنگ و بهره وری چه رابطه ای با هم دارند ؟ اصولاً فرهنگ عین زندگی جامعه است و نمی توان آن را از زندگی جدا کرد. بهر ه وری، یک نگرش نسبت به زندگی است. نگرشی که براساس آن، انسان می کوشد هوشمندانه کار کند، با به کارگیری روش های عاقلانه، بهتر به اهداف مادی و معنوی خود برسد و بهترین نتیجه را به دست آورد.

9- چگونه با رشد فرهنگ بهره وری جامعه ی ما پیشرفت می کند ؟ اگر بهره وری در فعّالیت های مختلف به صورت ارزش دربیاید، جامعه از نظر مادی و معنوی پیشرفت می کند.

10- راهکارهای مهم برای افزایش بهره وری در زندگی را نام ببرید : ( چهار نمونه ) الف ) استفاده مناسب از وقت و زمان ب ) نظم، ترتیب و انضباط در کارها ج ) اصلاح عادت های غلط مصرفی د ) انجام دادن کارها از روی آگاهی ط ) تنظیم جدول بودجۀ اقتصادی

11- راهکارهای مهم برای افزایش بهره وری در زندگی استفاده مناسب از وقت و زمان را توضیح بدهید : یکی از عوامل مهم در بهر ه وری، ارزش زمان است. وقت و زمان ثروتی است که قابل ذخیره و پس انداز نیست. اگر برنامه و اولویت بندی مناسب نداشته باشیم و از وقت، درست استفاده نکنیم، وقت تلف می شود و زمان دیگر به عقب برنمی گردد.

12- راهکارهای مهم برای افزایش بهره وری در زندگی نظم، ترتیب و انضباط در کارها را توضیح بدهید : وسایل و لوازمی که با آنها در محیط های مختلف سروکار داریم، باید مرتب و منظم باشند. ساعت مقرر سرکار حاضر شدن و با برنامه ریزی به کارها رسیدگی کردن موجب افزایش بهره وری می شود.

13-راهکارهای مهم برای افزایش بهره وری در زندگی اصلاح عادت های غلط مصرفی را توضیح بدهید : باید خوب فکر کنیم و ببینیم مصرف یا روش مصرف چه چیز هایی درست نیست و موجب اتلاف هزینه و منابع می شود. صرفه جویی کم مصرف کردن نیست بلکه مصرف درست و به اندازه است. برای مثال، برخی خانواده ها در خرید مایحتاج زندگی یا برگزاری مهمانی ها و تهیه غذا اسراف یا زیاده روی می کنند و اغلب، بخشی از مواد غذایی را دور می ریزند.

14- راهکارهای مهم برای افزایش بهره وری در زندگی انجام دادن کارها از روی آگاهی را توضیح بدهید : با کسب دانش و مهارت لازم برای هر کار، بازدهی کار ما بیشتر می شود و کمتر اشتباه می کنیم. برای مثال، اگر روش تعمیر وسیله ای را ندانیم و به آن دست بزنیم، ممکن است آن را خراب تر کنیم یا اگر اطلاعات کافی درباره ی خرید یک وسیله نداشته باشیم، ممکن است پول زیادی را صرف تهیه آن کنیم.

15- راهکارهای مهم برای افزایش بهره وری در زندگی تنظیم جدول بودجۀ اقتصادی را توضیح بدهید : تنظیم جدولی که در آن درآمدها و هزینه ها )دخل و خرج( ی ماهانه افراد یا خانواده نوشته می شود و همکاری بین اعضای خانواده نیز از راهکارهای کمک به بهره وری است.

درس بیست و چهارم : اقتصاد و بهره وری

1-فعالیت اقتصادی را تعریف کنید : هر جامعه ای برای ادامه زندگی و رفع نیاز های خود ناگزیر است از منابع طبیعی استفاده کند و ابزار و وسایل مورد نیاز خود را تولید کند. به این کار فعّالیت اقتصادی گفته می شود.

2- اقتصاد چگونه بوجود آمده است ؟ مجموعه ی فعّالیت ها و روابطی که حول تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات و براساس قواعد و مقررات خاص در یک جامعه شکل می گیرد، نهاد اقتصاد را به وجود می آورد.

3- منظور از رابطه ی اقتصادی چیست ؟ بدین ترتیب، افراد در فعّالیت های تولید، توزیع و مصرف، به طور مداوم با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و به این ترتیب، نوعی از روابط انسانی، یعنی رابطۀ اقتصادی، بین افراد شکل می گیرد.

4- بهره وری در اقتصاد چگونه تعریف شده است ؟ در تمام حلقه های چرخه ی اقتصادی تولید،توزیع و مصرف ممکن است بهره وری رعایت شود یا مورد بی توجهی قرار گیرد. برای افزایش بهره وری اقتصادی، باید بهره وری را در تولید و توزیع افزایش دهیم و الگوی مصرف را نیز عقلانی کنیم.

5- نهاد ها در جریان تولید و توزیع کدامند ؟ اگر بخواهیم تولید کالا یا خدمت )ستانده ها( را افزایش دهیم یا کیفیت آنها را بهتر کنیم، باید در نهاده ها یا فرآیند ها تغییرات مطلوبی به وجود بیاوریم.

6- نظر اسلام در باره ی اقتصاد چیست ؟ از دیدگاه اسلام، طبیعت و منابع طبیعی، آیات و نشانه های حکمت و نعمت خداوند است و انسان حق استفاده ی بدون حد و مرز از طبیعت و لطمه زدن به آن را ندارد. همچنین پی بردید که از منظر اسلام، اقتصاد و تولید وسیله اند نه هدف.

7-در چه صورت افزایش تولید با بهره وری سازگار نیست ؟ می دانیم که افزایش تولید و فعّالیت های اقتصادی اگر به محیط زیست لطمه بزند، با اصول بهره وری سازگار نیست؛ زیرا نابودی و تخریب طبیعت، خود هزینه های مجدد و مشکلات جبران ناپذیری برای ما به وجود می آورد.

8- حفر بی رویه ی چاه های عمیق چه مشکلاتی بوجود می آورد ؟ در دو دههٔ اخیر در نواحی داخلی کشور ما به طور بی رویه چاه های عمیقی حفر شد. آب این چاه ها و سفره های آب زیرزمینی برای افزایش تولید محصولاتی چون پسته به مصرف رسید اما مشکلات زیادی چون کم آبی شدید در منطقه، خشک شدن مزارع و تخلیه ی روستاها، بروز زمین لرزه ایجاد کرد که جبران آنها بسیار دشوار است.

9- منظور از بهره وری سبز چیست ؟ بدین ترتیب امروزه با توجه به اهمیت حفظ محیط زیست، به جای واژه ی بهره وری از سبز به افزایش بهره وری همراه با حفظ محیط زیست تأکید می کند. بهره وری سبز یعنی استفاده از ابزار ها، روش ها و فناوری های مختلف به طوری که تأثیرات مضر و منفی فعّالیت های صنعتی و اقتصادی بر محیط زیست به حداقل ممکن برسد.

10- چرا کشور ما سیاست اقتصاد مقاومتی را در پیش گرفته است ؟ پس از انقلاب اسلامی، کشورهای سلطه گر و قدرت های بزرگ اقتصادی که با وقوع انقلاب، منافع خود را در خطر می دیدند مشکلاتی مانند جنگ تحمیلی، تحریم اقتصادی٭ و… را بر سر راه ما قرار دادند آنها سعی می کنند ایران را از نظر اقتصادی شکست بدهند. به همین دلیل، حکومت ایران اقتصاد مقاومتی را در پیش گرفته است

11- اقتصاد مقاومتی به چه معناست ؟ اقتصاد مقاومتی یعنی درشرایط سخت بتوانیم کمترین اتلاف هزینه را داشته باشیم، روی پای خود بایستیم، از تولید ملی حمایت کنیم، از اسراف بپرهیزیم و از منابع و امکانات حداکثر استفاده را بکنیم. به عبارت دیگر می توانیم بگوییم: محور اصلی اقتصاد مقاومتی. » بهره وری « است .

12- در مورد آرم زیر توضیح بدهید : وظیفه ی سازمان ملی بهره وری ایران چیست ؟ در کشور ما سازمان ملی بهره وری ایران در زمینۀ وضعیت بهر ه وری و چگونگی راه های افزایش آن در بخش های مختلف اقتصادی کشور مطالعه، سیاست گذاری و نظارت می کند.

پایان جزوه ی سوالات و نکات مهم پایه نهم " موفق و پیروز باشید "

وب سایت مدرسه نمونه دولتی امام رضا(ع) فومن

روزانه‌ها

پیوندها

برگه‌ها

جدیدترین یادداشت‌ها

نویسندگان

بایگانی

سوالات و نکات مهم مطالعات اجتماعی پایه نهم تهران96